هایپرپرولاکتینمی به معنای افزایش سطح پرولاکتین در خون است که می‌تواند اثرات مختلفی بر سلامت افراد داشته باشد. پرولاکتین هورمونی است که عمدتاً از غده‌ی هیپوفیز ترشح می‌شود و به تنظیم تولید شیر در مادران شیرده کمک می‌کند. با این حال، افزایش سطح پرولاکتین در افراد غیرشیرده می‌تواند نشانه‌ای از اختلالات دیگر باشد و نیاز به بررسی و درمان داشته باشد. در این مقاله از دکتر مایکو با من همراه باشید تا در مورد این مشکل هورمونی بیشتر یاد بگیریم.
هایپرپرولاکتینمی چیست؟
هایپرپرولاکتینمی به معنای افزایش سطح هورمون پرولاکتین در خون است که عموماً در اثر عملکرد غیرطبیعی غده هیپوفیز رخ می‌دهد. پرولاکتین نقشی کلیدی در تحریک تولید شیر مادر پس از زایمان دارد، اما در افراد غیرشیرده یا مردان، افزایش سطح آن نشانه‌ای از مشکلات هورمونی است که نیاز به بررسی و درمان دارد.
نقش پرولاکتین و تعریف هایپرپرولاکتینمی
پرولاکتین یک هورمون است که به‌طور طبیعی در بدن تولید می‌شود و مهم‌ترین وظیفه‌ی آن تحریک تولید شیر در دوران بارداری و پس از زایمان است. غده هیپوفیز، که در پایه‌ی مغز قرار دارد، این هورمون را تولید می‌کند.
چه مقدار پرولاکتین خطرناک است؟
هایپرپرولاکتینمی حالتی است که در آن سطح پرولاکتین خون بیشتر از میزان نرمال است. در زنان سطح نرمال پرولاکتین معمولاً بین ۲ تا ۲۹ نانوگرم در هر میلی‌لیتر و در مردان بین ۲ تا ۱۸ نانوگرم در میلی‌لیتر است. اگر میزان پرولاکتین از این محدوده‌ها تجاوز کند، به‌عنوان هایپرپرولاکتینمی شناخته می‌شود.
علل هایپرپرولاکتینمی
هایپرپرولاکتینمی می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود، از جمله:
- پرولاکتینوما: تومور غیرسرطانی در غده هیپوفیز که پرولاکتین بیش از حد تولید می‌کند.
- برخی داروها: داروهایی مثل آنتی‌سایکوتیک‌ها، ضدافسردگی‌ها، داروهای ضد تهوع و داروهای ضد فشار خون ممکن است باعث افزایش پرولاکتین شوند.
- کم کاری تیروئید: کاهش هورمون‌های تیروئیدی می‌تواند غده هیپوفیز را تحریک کند که بیشتر پرولاکتین ترشح کند.
- تحریک قفسه سینه: مثلاً در حین شیردهی یا برخی اعمال جراحی، تحریک نوک پستان می‌تواند باعث افزایش موقت پرولاکتین شود.
- استرس شدید: استرس فیزیکی یا روانی می‌تواند منجر به افزایش موقت سطح پرولاکتین شود.
- برخی از بیماری‌ها: بیماری‌هایی مثل سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، نارسایی کلیه و سیروز کبدی نیز ممکن است منجر به افزایش سطح پرولاکتین شوند.
علائم هایپرپرولاکتینمی
علائم هایپرپرولاکتینمی بسته به جنسیت فرد و شدت افزایش پرولاکتین متفاوت است. برخی از شایع‌ترین علائم عبارتند از:
علائم پرولاکتین بالا در زنان
- اختلالات قاعدگی (پریود نامنظم یا توقف کامل قاعدگی)
- کاهش میل جنسی
- ترشح شیر از پستان‌ها در غیر دوران بارداری و شیردهی (گالاکتوره)
- ناباروری زنان
علائم پرولاکتین بالا در مردان
- کاهش میل جنسی و ناتوانی جنسی
- کاهش تراکم استخوان‌ها
- بزرگ شدن پستان‌ها (ژنیکوماستی)
- کاهش تعداد اسپرم و ناباروری مردان
علائم مشترک در هر دو جنس:
هایپرپرولاکتینمی در مردان
هایپرپرولاکتینمی در مردان معمولاً به دلیل تومورهای هیپوفیزی (پرولاکتینوما) یا مصرف برخی داروها ایجاد می‌شود. درمان این وضعیت ممکن است شامل استفاده از داروهای کاهش‌دهنده‌ی پرولاکتین یا در موارد پیشرفته، جراحی برای برداشتن تومور باشد.
هایپرپرولاکتینمی در زنان
پرولاکتین بالا در زنان عوارض زیادی دارد و معمولاً با نشانه‌هایی همچون قاعدگی نامنظم، ترشح شیر بدون بارداری، کاهش میل جنسی و ناباروری بروز می‌کند. زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به هایپرپرولاکتینمی هستند، به ویژه اگر پرولاکتینوما یا مشکلات تیروئیدی داشته باشند.
پرولاکتین بالا در دختر مجرد
پرولاکتین بالا در دختران مجرد می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله استرس شدید، استفاده از داروهای خاص یا مشکلات تیروئیدی باشد. از نشانه‌های اصلی آن می‌توان به اختلالات قاعدگی، ترشح شیر از پستان و کاهش میل جنسی اشاره کرد. در این موارد، نیاز است که فرد تحت نظر پزشک قرار گیرد تا علت دقیق مشخص و درمان مناسب آغاز شود.
روش‌های تشخیص هایپرپرولاکتینمی
پزشکان از چندین روش برای تشخیص هایپرپرولاکتینمی استفاده می‌کنند:
- آزمایش خون: اولین و رایج‌ترین راه، اندازه‌گیری سطح پرولاکتین خون است. این آزمایش معمولاً در صبح و در حالت ناشتا انجام می‌شود.
- ام‌آر‌آی (MRI): اگر پزشک مشکوک به وجود پرولاکتینوما باشد، برای مشاهده‌ی غده‌ی هیپوفیز از ام‌آر‌آی استفاده می‌شود.
- آزمایشات هورمونی دیگر: برای بررسی عملکرد غده تیروئید و دیگر هورمون‌ها آزمایش‌های تکمیلی انجام می‌شود.
عوارض هایپرپرولاکتینمی
در صورت عدم درمان، هایپرپرولاکتینمی می‌تواند به عوارض متعددی منجر شود:
- ناباروری در زنان و مردان
- کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر شکستگی
- کاهش کیفیت زندگی به دلیل کاهش انرژی و میل جنسی
- اختلالات بینایی در صورت وجود تومور بزرگ
عوارض پرولاکتین بالا در زنان
در زنان، پرولاکتین بالا می‌تواند موجب نازایی، قاعدگی‌های نامنظم، و مشکلات جنسی شود. اگر درمان نشود، به مرور زمان تراکم استخوان نیز کاهش می‌یابد، که منجر به مشکلات اسکلتی در سنین بالاتر می‌شود.
روش‌های درمانی هایپرپرولاکتینمی
درمان هایپرپرولاکتینمی بستگی به علت اصلی آن دارد و معمولاً شامل موارد زیر است:
درمان دارویی
- داروهای آگونیست دوپامین مثل بروموکریپتین و کابرگولین باعث کاهش تولید پرولاکتین در غده هیپوفیز می‌شوند و رایج‌ترین درمان برای هایپرپرولاکتینمی محسوب می‌شوند.
جراحی
- اگر داروها مؤثر نباشند و یا تومور به اندازه‌ای بزرگ باشد که باعث فشار بر عصب‌های بینایی شود، ممکن است جراحی برای برداشتن تومور لازم باشد.
پرتو درمانی
- در موارد نادر که جراحی و داروها موثر نیستند، از پرتودرمانی برای کاهش تومور استفاده می‌شود.
نکات پیشگیری و مراقبت
برای کاهش خطر بروز هایپرپرولاکتینمی یا مدیریت بهتر آن، به نکات زیر توجه کنید:
- مدیریت استرس: استرس نقش مهمی در تنظیم هورمون‌ها دارد، پس روش‌های کاهش استرس مثل یوگا، مدیتیشن و ورزش را در برنامه‌ی روزانه بگنجانید.
- مشاوره دارویی: پیش از مصرف هر دارویی که ممکن است سطح پرولاکتین را تحت تأثیر قرار دهد، با پزشک مشورت کنید.
- بررسی منظم سلامت: در صورت بروز علائم مشکوک، حتماً به پزشک مراجعه کنید تا از بروز مشکلات جدی جلوگیری شود.
درمان خانگی پرولاکتین بالا
درمان خانگی به تنهایی نمی‌تواند جایگزین درمان دارویی باشد، اما می‌تواند کمک‌کننده باشد. این اقدامات شامل مدیریت استرس، مصرف مکمل ویتامین B6 و ویتامین E و مصرف مواد غذایی حاوی پروتئین بالا است. همچنین خواب کافی و ورزش منظم نیز توصیه می‌شود.
جراحی هایپرپرولاکتینمی
در صورتی که پرولاکتینوما به درمان دارویی پاسخ ندهد و یا علائم شدید مانند سردرد و مشکلات بینایی ایجاد کند، جراحی به عنوان گزینه‌ای برای برداشتن تومور مدنظر قرار می‌گیرد. جراحی معمولاً از طریق بینی انجام می‌شود و توسط جراح مغز و اعصاب صورت می‌گیرد.
قرص هایپرپرولاکتینمی
قرص‌های کابرگولین و بروموکریپتین داروهای اصلی برای کنترل پرولاکتین بالا هستند. این داروها با تحریک گیرنده‌های دوپامین در مغز، میزان ترشح پرولاکتین را کاهش می‌دهند و علائم هایپرپرولاکتینمی را تسکین می‌دهند.
داروهای هایپرپرولاکتینمی
داروهای مورد استفاده در درمان هایپرپرولاکتینمی عمدتاً از نوع آگونیست‌های دوپامین مانند کابرگولین و بروموکریپتین هستند. این داروها تولید پرولاکتین را کنترل می‌کنند و در اکثر موارد نیاز به جراحی را کاهش می‌دهند.
نتیجه‌گیری
هایپرپرولاکتینمی، اگرچه گاهی به‌طور موقت و ناشی از استرس یا داروها رخ می‌دهد، اما در موارد مزمن نیاز به بررسی و درمان دارد. درمان‌های دارویی معمولاً موثر هستند و جراحی تنها در مواردی خاص پیشنهاد می‌شود. مراجعه به پزشک برای تشخیص و درمان دقیق، بهترین راه برای جلوگیری از عوارض طولانی‌مدت این اختلال است.
«اگر شما هم در مورد هایپرپرولاکتینمی اطلاعات یا سوالی دارید، در قسمت نظرات با من و خوانندگان این مقاله به اشتراک بگذارید.»
منابع:
