مسمومیت با گاز مونوکسید کربن چه زمانی اتفاق می افتد؟ راه های تشخیص، علائم بالینی به همراه راه های درمان آن

مسمومیت با گاز مونوکسید کربن یکی از شایع ترین مسمومیت هاست که در فصول سرد سال بیشتر شاهد آن هستیم. مونوکسید کربن در اثر سوختن ناقص کربن در گاز شهری و سایر سوخت ها تولید می شود. به صورتی که هر چه میزان اکسیژن کمتری در هنگام سوختن وجود داشته باشد میزان تولید کربن مونوکسید بیشتر خواهد بود. در هنگامی که گاز شهری و سایر سوخت ها در فضایی بسته که جریان هوای مناسبی ندارد، سوزانده شود علاوه بر بخار آب و دی اکسید کربن، گاز خطرناک مونوکسید کربن نیز تولید خواهد شد. این گاز بدون بو، بدون رنگ و بدون مزه به قاتل خاموش نیز شهرت دارد. طی گزارشات در سال 1400 بیش از 839 نفر در ایران بر اثر گاز گرفتگی جان خود را از دست داده اند که آمار بسیار تکان دهنده ای است. با دکتر مایکو همراه باشید تا روش تشخیص گاز مونوکسید، تشخیص مسمومیت، علائم و راه های درمانی آن که اصلی ترین آن ها اکسیژن درمانی است را بیشتر بشناسید.

چگونه گاز مونوکسید کربن باعث مسمومیت و حتی مرگ می شود؟

قبل از هرچیز، باید مکانیزم عملکرد مونوکسید کربن را در بدن بدانید. زمانی که گاز کربن مونوکسید استنشاق می شود مولکول آن با هموگلوبین خون ترکیب و باعث تشکیل کربوکسی هموگلوبین می شود. هموگلوبین وظیفه انتقال اکسیژن در خون را دارد و در اثر جایگزینی مونوکسید کربن با اکسیژن در ترکیب با هموگلوبین، عملا اکسیژن کمتری از طریق خون به سلول ها می رسد. باید به این نکته توجه کرد که مونوکسید کربن 250 برابر بیشتر از اکسیژن قابلیت ترکیب با هموگلوبین را دارد. بنابراین مسمومیت باعث کمبود اکسیژن در قلب، مغز و سایر اندام های حیاتی بدن می شود. این کمبود اکسیژن خون صدمات جبران ناپذیری را به همراه دارد و حتی ممکن است منجر به مرگ نیز شود.

روش تشخیص گاز مونوکسید کربن در محیط

اولین و مهمترین نشانه، ناقص سوزی است. در اثر کمبود اکسیژن به هنگام سوختن، مقدار نور و گرمای کمتری تولید می شود و اصطلاحا به سوزی صورت نمی گیرد. رنگ شعله وسایل گاز سوز در شرایط به سوزی، آبی رنگ است ولی در هنگام سوختن ناقص به رنگ قرمز تغییر رنگ پیدا می کند. وجود سنسورها و دتکتورهای کربن مونوکسید می تواند در تشخیص وجود گاز کربن مونوکسید موثر باشد اما استفاده از این وسایل خیلی رایج نیست. از آنجا که این گاز بدون رنگ و بو است بیشترین علامت وجود چنین گازی در محیط بسته، اثرات اولیه آن بر انسان است که در ادامه به آن ها می پردازیم.

علائم مسمومیت با گاز مونوکسید کربن

مهمترین نکته برای پیشگیری و درمان به موقع آشنایی کامل با علائم مسمومیت با گاز مونوکسید کربن است. این گاز بدون رنگ و بو به سختی قابل تشخیص است و از علائم و تاثیرات آن بر بدن انسان می توان به وجود آن پی برد. در صورت مواجهه با این گاز علائم متعددی در بدن ظاهر می شود که به دو دسته علائم مواجهه با سطح پایین و سطح بالای گاز مونوکسید تقسیم بندی می شود.

علائم مسمومیت در مواجهه با سطح پایین گاز کربن منوکسید

علائم مواجهه با غلظت پایین گاز مونوکسید همانند ویروس آنفولانزا است اما این گاز باعث بالا رفتن دمای بدن نمی شود. هر چه بیشتر در معرض این گاز قرار بگیرید علائم بدتر می شوند. همچنین هر چه موجود زنده کوچک تر باشد تاثیرپذیری آن از گاز زودتر اتفاق می افتد. از این موضوع در گذشته در تشخیص زود هنگام گاز گرفتگی استفاده می کردند به این صورت که کارگران معدن به همراه خود یک پرنده با قفس به درون معدن می بردند و در صورت مشاهده ی مرگ پرنده به سرعت منطقه را ترک می کردند.

علائم اولیه مسمومیت با گاز مونوکسید کربن با غلظت کم به شرح زیر است:

• سردرد و زدن نبض قوی بر روی شقیقه
• حالت تهوع و استفراغ
• سرگیجه
• مشکل در تنفس و تنگی نفس
• خستگی و بی حالی
• دل درد
• مشکل در سیستم بینایی

در صورت مواجهه ی طولانی مدت با مقادیر کم گاز کربن منوکسید، ممکن است به مشکلات عصبی دچار شوید. مشکل در فکر کردن، تغییرات عاطفی و خلقی به صورت منظم، عصانیت های به یکباره و یا تصمیمات غیر منطقی از دیگر نشانه های مواجهه ی طولانی مدت مسمومیت با گاز مونوکسید کربن است.

علائم مسمومیت در مواجهه با سطح بالای گاز کربن منوکسید

• سرگیجه شدید و برهم خوردن تعادل
• از دست دادن تعادل و هماهنگی (آتاکسی)
• تنگی نفس و ضربان قلب بالا
• درد قفسه سینه سمت راست یا چپ
• اسپاسم عضلانی و تشنج
• از دست دادن هوشیاری
• مرگ طی چند دقیقه

اقدامات اولیه در مواجهه با مسمومیت گاز کربن مونوکسید

اولین و مهمترین اقدام خارج کردن فرد مسموم از محیط است.  ابتدا درها و پنجره ها را باز کنید تا هوای آزاد جریان یابد سپس اقدام به خارج نمودن فرد از محیط کنید تا فرد مسموم در معرض هوای آزاد قرار گیرد. سپس سریعا فرد را به مرکز درمانی برسانید. از آنجا که اکسیژن رسانی تنها راه درمان است پس بایستی حتما فرد مسموم به مراکز درمانی جهت دریافت اکسیژن برده شود.

درمان مسمومیت با گاز کربن مونوکسید

برای درمان مسمومیت با گاز مونوکسید کربن هیچ داروی اختصاصی وجود ندارد و اکسیژن رسانی مهم ترین راه حل درمانی برای این مسمومیت است. روش های اکسیژن رسانی مختلفی وجود دارد که در قدم اول عموما ماسک اکسیژن به فرد مسموم متصل می شود. استفاده از اتاقک هایپرباریک نیز یکی از روش های درمانی موثر است. در این روش اکسیژن با غلظت بالا را در محیطی با فشار بالاتر از محیط، به فرد می رسد تا مولکول های منوکسید متصل شده به هموگلوبین جدا شده و اکسیژن جایگزین گردد. این روش برای درمان افرادی که به مدت طولانی در معرض گاز منواکسید بوده اند نیز موثرترین روش است. برای دریافت نوبت اکسیژن درمانی می توانید از طریق سامانه دکتر مایکو اقدام کنید.

سخن پایانی

توصیه می شود در استفاده از تجهیزات گرمایشی دقت عمل لازم را داشته باشید. اگر هر یک از علائم فوق را در خود یا دیگران مشاهده کردید احتمال نشت گاز منوکسید در محیط را حتما در نظر بگیرید. در دود سیگار و قلیان نیز منوکسید کربن وجود دارد که می تواند در طولانی مدت آسیب زننده باشد بنابراین بهتر است برنامه ی ترک اعتیاد به این موارد هم مدنظر داشته باشید. تحقیقات در خصوص مواجهه طولانی مدت با میزان کم منوکسید و نشانه های حاصل از آن همچنان ادامه دارد اما نتیجه گیری کلی اینست که مواجهه طولانی مدت می تواند مشکلات عصبی را ایجاد کند.

سوالات شما