دل درد در کودکان یکی از شایع‌ترین شکایاتی است که والدین از فرزندان خود می‌شنوند. در حالی که بیشتر دردهای شکم بی‌ضرر و موقتی هستند، می‌توانند ناراحتی زیادی برای کودک و والدین ایجاد کنند. چه ناراحتی خفیفی باشد و چه درد شدید، درک علل احتمالی، شناسایی علائم و دانستن اینکه کی باید به پزشک مراجعه کنیم مهم است. در این مقاله از دکترمایکو، به بررسی علل شایع درد شکم در کودکان، چگونگی شناسایی علائم و درمان خانگی درد شکمی در کودکان می پردازم.
علت دل درد کودکان چیست؟
درد شکم در کودکان می‌تواند بخاطر مسائل جزئی گوارشی تا شرایط جدی‌تر اتفاق بیفتد. در ادامه، علل شایع و غیرشایع درد شکم کودکان را بررسی میکنیم.
شایع‌ترین علت درد شکم در کودکان
یبوست: زمانی رخ می‌دهد که حرکات روده‌ی کودک سخت یا دشوار شود. این می‌تواند منجر به نفخ، ناراحتی و اسپاسم شکم شود.
سوء هاضمه: گاهی کودکان در هضم برخی غذاها مشکل پیدا می‌کنند، به ویژه اگر خیلی سریع غذا بخورند، پرخوری کنند یا غذاهای چرب یا ادویه‌دار بخورند. سوء هاضمه معمولاً منجر به ناراحتی در قسمت بالای شکم می‌شود.
گاز و نفخ شکم: کودکان می‌توانند به دلیل مصرف برخی غذاها (مانند لوبیا، لبنیات یا نوشیدنی‌های گازدار) یا بلعیدن هوا در حین غذا خوردن گاز تجمع یابند. این می‌تواند منجر به نفخ و اسپاسم شکم شود.
عفونت‌ها:
ویروس‌های معده (گاستروانتریت): معمولاً توسط ویروس‌هایی مانند روتاویروس یا نورویروس ایجاد می‌شود، ویروس‌های معده می‌توانند منجر به استفراغ، اسهال و گرفتگی شکم شوند. این عفونت‌ها در مراکز مراقبت از کودکان یا در میان کودکانی که در تماس نزدیک با دیگران هستند، شایع‌اند.
عفونت‌های باکتریایی: عفونت‌های باکتریایی مانند سالمونلا یا ای. کولای کمتر از عفونت‌های ویروسی شایع‌اند، اما می‌توانند باعث درد شکم و علائمی مانند تب، استفراغ و اسهال شوند.
آلرژی ها یا حساسیت‌های غذایی:
برخی کودکان ممکن است حساسیت‌های غذایی داشته باشند که باعث درد می‌شود. رایج‌ترین عوامل شامل:
عدم تحمل لاکتوز: بسیاری از کودکان در هضم لاکتوز، قند موجود در شیر، مشکل دارند که می‌تواند منجر به نفخ، اسهال و گرفتگی شکم شود.
حساسیت به گلوتن: کودکان مبتلا به بیماری سلیاک یا حساسیت به گلوتن ممکن است پس از مصرف غذاهایی که حاوی گلوتن هستند (گندم، جو و چاودار) درد شکم، نفخ و اسهال را تجربه کنند.
استرس عاطفی و اضطراب می‌تواند به صورت علائم فیزیکی بروز کند و دل درد یکی از راه‌هایی است که کودکان نگرانی‌های خود را ابراز می‌کنند. استرس مدرسه، اضطراب اجتماعی یا مشکلات خانوادگی می‌تواند باعث شود که کودک احساس ناراحتی فیزیکی در شکم خود داشته باشد.
پرخوری یا خوردن سریع غذا
کودکان، به ویژه کودکان کوچک‌تر، ممکن است در حین وعده‌های غذایی پرخوری کنند یا خیلی سریع غذا بخورند. این می‌تواند منجر به نفخ، سوء هاضمه و گرفتگی شکم شود. خوردن مقادیر زیاد یا نجویدن درست غذا می‌تواند سیستم گوارشی را تحت فشار قرار دهد.
درد شکم ناشی از رشد (درد عملکردی)
کودکان کوچک‌تر، به ویژه آنهایی که در مراحل اولیه رشد هستند، ممکن است درد عملکردی را تجربه کنند. این نوع درد معمولاً علت واضحی ندارد و اغلب خود به خود برطرف می‌شود.
علل غیرشایع ولی جدی درد شکمی کودکان:
در حالی که بیشتر دل درد کودکان جدی نیستند، مواقعی وجود دارد که درد ممکن است نشان‌دهنده‌ی یک مشکل زیربنایی شدیدتر باشد.
التهاب آپاندیس است که معمولاً با دردی که ابتدا در اطراف ناف شروع می‌شود و سپس به قسمت پایین و راست شکم منتقل می‌شود، مشخص می‌شود. سایر علائم می‌توانند شامل تهوع و استفراغ، تب و از دست دادن اشتها باشند. آپاندیسیت نیاز به مراقبت پزشکی فوری دارد و ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد.
بیماری التهابی روده (IBD)
IBD، از جمله بیماری‌هایی مانند بیماری کرون یا کولیت زخمی، باعث التهاب در دستگاه گوارش می‌شود. علائم می‌توانند شامل درد شکمی مداوم، اسهال، کاهش وزن و خون در مدفوع باشند. IBD نیاز به تشخیص پزشکی و مدیریت طولانی‌مدت دارد.
عفونت ادراری (UTI)
اگرچه عفونت‌های مجاری ادراری بیشتر در سیستم ادراری شایع هستند، می‌توانند درد ارجاعی در شکم ایجاد کنند. یک UTI همچنین باعث تب، درد هنگام ادرار کردن و ادرار کدر یا بدبو می‌شود. اگر درمان نشود، UTI می‌تواند منجر به عفونت کلیه شود.
سنگ کیسه صفرا یا سایر مشکلات گوارشی
سنگ کیسه صفرا یا سایر شرایط گوارشی اگرچه در کودکان نادر است، می‌توانند باعث درد در قسمت بالای شکم شوند. سنگ‌های کیسه صفرا ممکن است پس از خوردن غذاهای چرب درد شدیدی ایجاد کنند. در این موارد، باید با یک متخصص گوارش کودکان مشورت شود.
تشخیص علائم دل درد کودکان
شناسایی علائم می‌تواند به شناسایی علت ناراحتی و اینکه آیا کودک نیاز به مراقبت پزشکی دارد یا خیر کمک می‌کند.
علائم شایع درد شکم در کودکان
مکان درد
قسمت بالای شکم: درد در قسمت بالای شکم می‌تواند به مسائل مانند سوء هاضمه، گاز یا ویروس‌های معده اشاره کند. همچنین ممکن است با شرایطی مانند گاستریت یا زخم معده مرتبط باشد.
قسمت پایین شکم: درد پایین شکم کودک اغلب با مسائل گوارشی مانند یبوست یا گاز مرتبط است. در برخی موارد، می‌تواند به مشکلاتی مانند آپاندیسیت یا عفونت‌های مجاری ادراری (UTI) اشاره کند.
درد عمومی: وقتی که کودک در تمام شکم خود درد دارد، ممکن است نشان‌دهنده‌ی عفونت ویروسی، تجمع گاز یا ناراحتی عمومی معده باشد.
مدت زمان و فراوانی درد
درد کوتاه‌مدت: اگر درد برای مدت کوتاهی ادامه یابد، احتمالاً ناشی از چیزی موقتی مانند پرخوری، سوء هاضمه یا عفونت جزئی است. این نوع درد معمولاً خود به خود برطرف می‌شود.
درد مزمن یا مکرر: اگر کودکتان دل درد را مکرر تجربه می‌کند، ممکن است نشان‌دهنده‌ی مشکلی مانند عدم تحمل غذا، استرس یا شرایط جدی‌تر مانند بیماری التهابی روده باشد. درد مزمن نیاز به ارزیابی بیشتر توسط یک متخصص بهداشت دارد.
علائم همراه
تب: تب همراه با درد شکم اغلب به یک عفونت مانند گاستروانتریت یا عفونت مجاری ادراری (UTI) اشاره دارد. برای تب بالا، به ویژه همراه با استفراغ یا اسهال، نیاز به پزشک است.
یبوست: اگر درد شکم کودک همراه با حرکات روده دردناک باشد، یبوست ممکن است علت درد او باشد. یبوست می‌تواند منجر به نفخ و ناراحتی شدید شود.
استفراغ و اسهال: این علائم، به ویژه اگر بیش از یک روز طول بکشد یا شدید باشند، می‌توانند نشان‌دهنده‌ی یک ویروس معده یا عفونت باکتریایی باشند.
بی اشتهایی: کاهش اشتها می‌تواند نشانه‌ای از ناراحتی گوارشی باشد، به خصوص اگر درد شکم کودک ناشی از ویروس معده یا عدم تحمل غذا باشد.
شدت درد
درد خفیف: درد خفیف و متناوب اغلب نگران‌کننده نیست و ممکن است ناشی از ناراحتی جزئی گوارشی، گاز یا استرس باشد.
درد شدید: اگر درد شدید، مداوم یا به طور ناگهانی بدتر شود، ممکن است نشانه‌ای از چیزی جدی‌تر باشد، مانند آپاندیسیت یا انسداد دستگاه گوارش. در این موارد، ضروری است که فوراً مشورت پزشکی دریافت کنید.
درمان خانگی درد شکم در کودکان
در ادامه، به چند درمان خانگی ایمن و مؤثر برای تسکین دردهای خفیف شکم در کودکان پرداخته‌ایم.
اگر کودکتان استفراغ می‌کند یا اسهال دارد، مهم است که او را هیدراته نگه دارید. آب، نوشیدنی‌های الکترولیتی (مانند پدیالیت) یا سوپ گزینه‌های خوبی هستند. از نوشیدنی‌های شیرین یا کافئین‌دار اجتناب کنید زیرا می‌توانند کم آبی بدن او را بدتر کنند. همچنین اگر درد شکم به دلیل سوء هاضمه یا ویروس معده‌ی خفیف باشد، شیر می‌تواند علائم را بدتر کند، به ویژه اگر کودکتان نسبت به لاکتوز حساس باشد.
- زنجبیل و نعناع
زنجبیل ضد تهوع و ضد التهابی طبیعی است. پس برای کودکان بزرگ‌تر، یک فنجان چای زنجبیل یا آب زنجبیل تازه می‌تواند به آرامش شکم کمک کند. نعناع نیز می‌تواند ناراحتی شکم را آرام کند. یک فنجان چای نعناع گرم می‌تواند تسکین‌دهنده‌ی گرفتگی‌های خفیف شکم و سوء هاضمه باشد.
- کمپرس گرم
پد یا پارچه گرم می‌تواند به شل شدن عضلات شکم و تسکین اسپاسم کمک کند. حواستان باشد که کمپرس گرم است و نه آنقدر داغ که پوست بسوزد.
- ماساژ ملایم شکم
اگر دل درد کودک به خاطر گاز است، ماساژ شکم ملایم ممکن است کمک کند. شکم کودک را به آرامی در جهت عقربه‌های ساعت ماساژ دهید تا گاز گیر افتاده در سیستم گوارشی را حرکت دهد و نفخ یا ناراحتی را تسکین دهد.
- غذاهای بی‌طعم (رژیم BRAT)
اگر کودک تهوع، اسهال یا استفراغ داشته باشد، رژیم BRAT (موز، برنج، سس سیب و نان تست) معمولاً توصیه می‌شود. این غذاهای بی‌طعم ملایم هستند و می‌توانند به سفت شدن مدفوع کمک کنند. پس از بهبودی اولیه‌ی کودک به تدریج غذاهای جامد هم به او بدهید. از دادن غذاهای چرب یا ادویه‌دار به کودک اجتناب کنید تا دل درد کودک بیشتر نشود.
- استراحت و آرامش
به کودکتان توصیه کنید استراحت کند و از فعالیت‌های بدنی خودداری کند. دراز کشیدن در یک موقعیت راحت، ترجیحاً به پهلو و با زانوها به سمت سینه می‌تواند به تسکین گرفتگی‌ها کمک کند. اگر استرس یا اضطراب باعث درد شکم کودک شده، سعی کنید محیطی آرام ایجاد کنید. موسیقی ملایم، عروسک مورد علاقه یا یک کتاب خوب می‌تواند به کودک شما کمک کند تا آرام‌تر شود.
- پروبیوتیک‌ها برای سلامت گوارش
غذاهایی مانند ماست، کفیر و غذاهای تخمیر شده می‌توانند به بازگرداندن تعادل طبیعی باکتری‌ها در سیستم گوارشی کمک کنند. اگر درد شکم کودک به دلیل عدم تعادل در باکتری‌های روده یا پس از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها باشد، افزودن پروبیوتیک‌ها به رژیم غذایی ممکن است کمک کند. برای کودکانی که مشکلات شکمی مکرر دارند، مصرف مکمل پروبیوتیک با مشورت پزشک می‌تواند مفید باشند.
کی برای دل درد کودک به پزشک مراجعه کنیم؟
اگرچه بیشتر دل‌دردها در کودکان بی‌ضررند، اما گاهی نیاز به پزشک یا بیمارستان وجود دارد. اگر علائم زیر مشاهده شد مهم است که سریعاً اقدام کنید:
- درد شدیدی که پس از استفاده از درمان‌های خانگی بهتر نمی‌شود.
- دردی که با حرکت بدتر می‌شود یا تب بالای 38.3 درجه سانتی‌گراد.
- علائم کمبود آب مانند دهان خشک، نداشتن اشک هنگام گریه و کاهش دفعات دستشویی رفتن کودک.
- دردی که در ناحیه‌ی خاصی متمرکز است، مانند ناحیه پایین سمت راست شکم که ممکن است آپاندیس باشد.
- خون در مدفوع یا استفراغ مکرر.
اگر از شدت دل‌درد مطمئن نیستید، بهتر است با یک پزشک اطفال مشورت کنید تا تشخیص درست انجام شود و پزشک مطمئن شود که کودک درمان مناسب را دریافت می‌کند. در ادامه بیشتر روش‌های درمانی پزشکی برای دل درد کودکان را توضیح می‌دهم.
درمان دل درد در کودکان
اگر درمان خانگی اثر نداشته باشد یا علائم کودک شدید باشد، پزشک ممکن است درمان‌ها یا آزمایش‌های خاصی را برای تعیین علت اصلی توصیه کند. در ادامه برخی از درمان‌های پزشکی رایج برای دل‌درد کودکان آمده است.
- داروهای بدون نسخه:
- مسکن‌ها: مانند استامینوفن (تیلنول) یا ایبوپروفن (ادویل) برای تسکین درد معده ملایم تا متوسط. البته از دادن آسپرین به کودکان باید اجتناب کرد.
- ضد اسیدها: اگر دل‌درد ناشی از برگشت اسید یا سوء هاضمه باشد، پزشک ممکن است ضد اسیدهایی مانند تامس یا پپتو-بیزمول را توصیه کند.
- داروهای ضداسهال یا ضدتهوع: اگر دل‌درد کودک با اسهال یا استفراغ همراه باشد، پزشک ممکن است داروهای ضد اسهال یا ضد تهوع خاصی را برای مدیریت این علائم توصیه کند.
- داروهای تجویزی:
- آنتی‌بیوتیک‌ها: اگر عفونت باکتریایی مانند عفونت معده یا عفونت مجاری ادراری (UTI) علت درد معده کودک باشد، ممکن است نیاز به آنتی‌بیوتیک باشد.
- مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI): برای کودکانی که از ریفلاکس معده (GERD) یا زخم معده رنج می‌برند، پزشک ممکن است مهارکننده‌های پمپ پروتون مانند امپرازول (پریلوسک) را برای کاهش تولید اسید معده و تسریع بهبودی تجویز کند.
- آنتی‌اسپاسمودیک‌ها: اگر دل‌درد کودک ناشی از گرفتگی یا اسپاسم‌های عضلانی باشد، پزشک ممکن است آنتی‌اسپاسمودیک تجویز کند تا عضلات گوارشی را شل کرده و درد را تسکین دهد.
- آزمایشات تشخیصی: اگر دل‌درد کودک ادامه دار باشد یا علائم مشکوک باشد، پزشک ممکن است آزمایشاتی برای شناسایی علت درد توصیه کند:
- آزمایش خون: می‌تواند به شناسایی عفونت‌ها، التهاب‌ها یا شرایط پزشکی دیگر که ممکن است باعث درد شکم کودک شما شوند کمک کند.
- سونوگرافی یا اشعه ایکس: در مواردی که پزشک به آپاندیسیت، انسداد روده یا سنگ کلیه مشکوک باشد، ممکن است از سونوگرافی یا اشعه ایکس برای مشاهده دقیق شکم استفاده کند.
- آزمایش مدفوع: نمونه مدفوع می‌تواند برای عفونت‌ها، انگل‌ها یا علائم التهاب که ممکن است باعث ناراحتی گوارشی شود، آزمایش شود.
- آندوسکوپی معده: اگر پزشک مشکوک به مشکل‌هایی مانند زخم معده یا بیماری ریفلاکس معده (GERD) باشد، ممکن است آندوسکوپی را توصیه کند. این روش شامل وارد کردن یک لوله نازک با دوربین برای مشاهده‌ی پوشش معده و مری است.
- مراجعه به بیمارستان برای موارد شدید: در موارد نادر، به ویژه زمانی که کمبود آب شدید، عفونت یا مشکل جراحی مانند آپاندیسیت وجود داشته باشد، ممکن است نیاز به بستری شدن باشد. در طول بستری، کودک ممکن است مایعات وریدی (IV) برای مقابله با کم آبی، مدیریت درد و احتمالاً جراحی دریافت کند.
پیشگیری از دل درد در کودکان
اگرچه نمی‌توان از تمام دل‌دردها پیشگیری کرد، اما برخی اقدامات وجود دارند که می‌توانید برای کاهش احتمال ناراحتی‌های گوارشی مکرر در کودک خود انجام دهید.
- تشویق به عادات غذایی سالم: رژیمی غنی از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌ها می‌تواند از سلامت گوارش و از بروز مشکلاتی مانند یبوست یا سوء هاضمه جلوگیری کند. از غذاهای فرآوری شده، قند زیاد و تنقلات چرب که ممکن است معده را اذیت کنند، اجتناب کنید. به علاوه وعده‌های غذایی بزرگ می‌توانند سیستم گوارشی کودک را تحت فشار قرار دهند و منجر به سوء هاضمه یا کرامپ‌های شکمی شوند. کودک خود را به خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر و بیشتر در طول روز تشویق کنید.
- اطمینان از هیدراتاسیون مناسب: مطمئن شوید که کودک شما در طول روز آب کافی می‌نوشد. کمبود آب می‌تواند ناراحتی‌های گوارشی و مشکلات دیگر را تشدید کند.
- تشویق به فعالیت بدنی منظم: فعالیت بدنی می‌تواند به حفظ عملکرد سیستم گوارشی کمک کند. کودک خود را به انجام ورزش‌های روزانه، چه بازی در فضای باز، پیاده‌روی یا ورزش تشویق کنید.
- آموزش مدیریت استرس: اگر استرس یک محرک رایج دل درد کودک شما است، تکنیک‌های کاهش استرس مانند تمرینات تنفس عمیق، یوگا یا فعالیت‌های ذهن‌آگاهی را امتحان کنید. کمک به کودک برای توسعه‌ی مکانیزم‌های مقابله‌ای می‌تواند تأثیر اضطراب بر سیستم گوارشی را کاهش دهد.
- توجه به آلرژی‌های غذایی: از غذاهایی که ممکن است آلرژی‌های کودک را تحریک کنند، مانند لبنیات، گلوتن یا آجیل‌ها اجتناب کنید.
نتیجه‌گیری
دل‌درد در کودکان رایج است و معمولاً نگرانی خاصی به همراه ندارد اما دانستن علل، علائم و درمان‌های ممکن برای مدیریت ناراحتی کودک و اطمینان از سلامت کلی او ضروری است. اگر درد شکم کودک شدید، مکرر یا با علائم نگران‌کننده همراه است، مهم است که با یک متخصص مشورت کنید تا تشخیص صحیح و برنامه درمانی دریافت کنید.
«اگر شما هم سوال یا اطلاعاتی در مورد دل درد کودکان دارید، در قسمت نظرات با من و خوانندگان این مقاله به اشتراک بگذارید.»
منابع:
