نازایی زنان چیست؟ راهنمای کامل علل و درمان ناباروری زنان

نازایی زنان نتیجه ی یک بیماری (وقفه، توقف یا اختلال در عملکردها، سیستم‌ها و یا اندام‌ها) دستگاه تناسلی زن یا مرد است که مانع از لقاح کودک یا توانایی انتقال حاملگی به زایمان می‌شود. مدت زمان مقاربت محافظت نشده (رابطه جنسی بدون جلوگیری) همراه با ناتوانی در باردار شدن باید حدود 12 ماه قبل از ارزیابی ناباروری باشد، مگر اینکه سابقه ی پزشکی، سن یا یافته های فیزیکی ارزیابی و درمان زودتر را تعیین کند. در این مقاله می خواهیم به تمام نکات درمورد نازایی در زنان، علل و نحوه ی درمان ناباروری زنان بپردازیم. 

باروری طبیعی چیست و چه زمانی به نازایی زنان تبدیل می شود؟

اگر بیش از یک سال است که برای باردار شدن تلاش کرده و نتیجه نگرفته اید، ممکن است ناباروری داشته باشید. ناباروری یک بیماری دستگاه تناسلی است که یکی از اساسی ترین عملکردهای بدن یعنی بچه دار شدن را مختل می کند. به صورت کلی لقاح یک فرآیند پیچیده است که به عوامل زیادی بستگی دارد از جمله:

• تولید اسپرم سالم توسط مرد و تخمک سالم توسط زن
• انسداد لوله های فالوپ
• توانایی اسپرم برای بارور کردن تخمک هنگام ملاقات
• توانایی تخمک بارور شده (جنین) برای کاشت در رحم زن

در نهایت، برای ادامه ی بارداری تا پایان دوره، جنین باید سالم باشد و محیط هورمونی بدن زن برای رشد آن کافی باشد. هنگامی که تنها یکی از این عوامل مختل شود، «ناباروری» ایجاد می شود.

علائم ناباروری زنان چیست؟

• عدم قاعدگی: اگر فقط یک ماه پریود نشده اید می تواند به دلیل استرس، تمرینات سنگین و … باشد اما اگر ماه ها پریود نشده اید بهتر است با یک پزشک زنان و زایمان مشورت کنید تا شرایط شما بررسی شود. در نظر داشته باشید که همیشه نیازی به مراجعه حضوری به بیمارستان و کلینیک نیست و شما می توانید به صورت تصویری، متنی و تلفنی با پزشکان دکتر مایکو مشورت و نسخه ی الکترونیک برای دارو و آزمایش دریافت کنید.
• پریود نامنظم: اگر شرایط دوره ی شما طوری است که نمی توانید زمان آن را تخمین بزنید می توان گفت که قاعدگی نامنظم دارید و بهتر است آن را پیگیری کنید و علت را بیابید.
• درد پریود شدید: داشتن درد در هنگام قاعدگی می تواند یک اتفاق عادی به نظر برسد اما اگر این درد باعث مشکل در روند زندگی روزمره شود این احتمال وجود دارد که فرد دچار آندومتریوز شده است.
• نوسان هورمون ها: اگر مشکلات پوستی، کاهش میل جنسی، افزایش وزن بی قاعده، کم پشت شدن موها و رشد موی زائد در بدن را تجربه می کنید باید برای بررسی هورمون ها آزمایش هایی بدهید که می توانید به صورت آنلاین از پزشکان ما دریافت کنید.
• درد در هنگام رابطه: درد زیاد در هنگام رابطه ی جنسی می تواند به دلیل عدم تعادل هورمونی، آندومتریوز یا بیماری های دیگر باشد که بهتر است در مورد آن با پزشک مشورت کنید.

نازایی زنان چقدر شایع است؟

متاسفانه ناباروری 10 تا 15 درصد زوج ها را تحت تاثیر قرار می دهد. در واقع نازایی زنان به عنوان یکی از شایع ترین بیماری ها میان افراد بین 20 تا 45 سال شناخته می شود. علاوه بر این، هر چه زنی بیشتر تلاش کند با روش های غیر طبیعی باردار شود، شانس او ​​برای باردار شدن بدون درمان دارویی کمتر می شود. اکثر زوج ‌هایی که باروری طبیعی دارند (85%) ظرف یک سال پس از تلاش، باردار می‌شوند. اگر زن و شوهری در سال اول باردار نشوند، شانس باردار شدن آن ها هر ماه کمتر می شود. این امر با افزایش سن زن حتی سریع تر هم اتفاق می افتد.

10 علت ناباروری زنان

نازایی زنان ممکن است ناشی از عوامل تخمک گذاری، دهانه رحم و رحم و همچنین سن بالا باشد. سقط های مکرر به دنبال اتساع و کورتاژ (اتساع دهانه رحم و خراش دادن پوشش آندومتر) می تواند باعث تشکیل زخم داخل رحمی شود و در نتیجه در کاشت تخمک بارور شده اختلال ایجاد کند. وجود چسبندگی (نوارهای لاستیکی یا لایه‌ای از بافت زخم) در داخل و اطراف لوله‌های فالوپ در توانایی لوله برای گرفتن تخمک پس از رها شدن از تخمدان اختلال ایجاد می‌کند. همچنین می تواند بر حرکت اسپرم از طریق لوله تأثیر بگذارد. بدشکلی های آناتومیک مادرزادی رحم ممکن است با ایجاد سقط مکرر در ناباروری زنان نقش داشته باشد. یکی دیگر از دلایل ناباروری، دیسژنزی غدد جنسی، وضعیتی که در آن تخمدان ها تشکیل می شوند اما تخمک ندارند است.

نازایی زنان دلایل مختلفی می تواند داشته باشد که در ادامه با هر کدام از آن ها بیشتر آشنا می شویم.

1. ناباروری زنان و سن

احتمال باروری زمانی شروع به کاهش می کند که یک زن در اواسط 30 سالگی، یعنی حدود 10 سال قبل از شروع یائسگی است. کاهش باروری ناشی از افزایش سن به صورت دقیق در نتیجه ی کاهش عملکرد تخمدان زن و کاهش ذخیره تخمدان او اتفاق می افتد. یک نشانگر مهم این فرآیند، هورمونی به نام FSH (هورمون محرک فولیکول) است که رشد تخمک‌ها را در تخمدان‌ها کنترل می کند که در سطوح بالا در خون در طول یائسگی رخ می‌دهد. علاوه بر این، با افزایش سن در زنان، خطر ناهنجاری‌های کروموزومی در جنین افزایش یافته که مهم ‌ترین آن، سندرم داون است. همچنین سقط جنین در زنان مسن نیز زیاد دیده می شود. این به این معنی است که حتی اگر لقاح طبیعی انجام شود، جنین حاصل شانس لانه گزینی طبیعی را کمتر از حد معمول دارد. دلیل کاهش نرخ لانه گزینی کاملاً مشخص نیست، اما احتمالاً بیشتر به کیفیت پایین تخمک مربوط می شود تا هر گونه ناهنجاری دیگر در محیط رحم زن. به صورت کلی حاملگی موفقیت آمیز در زنان مسنی بیشتر حاصل شده است که تحت لقاح آزمایشگاهی (IVF) با تخمک اهدایی یک زن جوان قرار گرفته اند.

2. اختلال در تخمک گذاری

اختلالات تخمک گذاری مسئول تقریباً 25 درصد از مشکلات ناباروری زنان هستند. عدم تخمک گذاری و اولیگوولاسیون (سیکل های تخمک گذاری نامنظم) از شایع ترین اختلالات در نازایی زنان شناخته می شوند. چندین آزمایش وجود دارد که می توان برای تعیین اینکه آیا تخمک گذاری به طور منظم اتفاق می افتد یا خیر، استفاده کرد. به عنوان مثال، اندازه گیری روزانه ی دمای بدن را می توان ترسیم کرد و برای ردیابی تولید پروژسترون توسط جسم زرد استفاده نمود. پروژسترون دمای بدن زن را حدود 0.5 درجه سانتیگراد (1 درجه فارنهایت) در اواسط سیکل افزایش می دهد، که نشان می دهد تخمک گذاری اتفاق افتاده است.

 یکی دیگر از راه هایی که می توان وضعیت تخمک گذاری را تایید نمود، آزمایش ادرار برای بررسی افزایش LH (هورمون لوتئین کننده که رشد تخمک ها را در تخمدان ها کنترل می کند) قبل از تخمک گذاری است. کیت های تست حساس LH که خانم ها می توانند در خانه از آن ها استفاده کنند، افزایش این هورمون را تشخیص می دهند. بررسی تخمدان ها با سونوگرافی لگن نیز می تواند تخمک گذاری را تعیین کند. علاوه بر این، سطح پروژسترون در خون را می توان اندازه گیری نمود. افزایش سطح هورمون نشانه ای از وقوع تخمک گذاری است.

3. فیبروئید رحم و نازایی زنان

فیبروم رحم (لیومیوماتای ​​رحمی)، تومورهای خوش خیمی هستند که از سلول های ماهیچه ای صاف در دیواره ی عضلانی رحم نشأت می گیرند. فیبروم ها می توانند باعث خونریزی و درد بیش از حد رحم و همچنین احساس فشار در رحم شوند. همچنین ممکن است با تداخل در کاشت تخمک یا با فشرده کردن دهانه ی لوله های فالوپ به ناباروری زنان کمک کند تا از رسیدن اسپرم به تخمک جلوگیری شود. گاهی اوقات برداشتن فیبروم هایی که به داخل حفره آندومتر بیرون زده اند ضروری است.

4. آسیب لوله های فالوپ و نازایی زنان

انسداد و زخم لوله های فالوپ – راه های عبور اسپرم و تخمک – از دیگر علل شایع ناباروری زنان است. بعضی شرایط می توانند منجر به زخم این لوله شوند مانند بیماری التهابی لگن درمان نشده (PID) و عفونت دستگاه تناسلی فوقانی. PID اغلب به دنبال عفونت با یک باکتری سوزاک یا کلامیدیا رخ می دهد. آزمایش سنتی که برای ارزیابی باز بودن فالوپ استفاده می شود، یک آزمایش رادیولوژیکی به نام هیستروسالپنگوگرافی است. رنگ تزریق شده از طریق دهانه رحم به داخل رحم و از طریق لوله های فالوپ جریان می یابد و سپس اشعه ی ایکس می تواند به طور دقیق ناهنجاری های لوله های فالوپ را مشخص کند. ریختن رنگ به داخل حفره ی شکمی نشانه ی باز بودن لوله ها است.

یک روش مستقیم تر برای ارزیابی لوله های فالوپ، سالپنگوسکوپی است که به معنای ورود یک ابزار فیبر نوری انعطاف پذیر با دوربین به داخل حفره شکمی می باشد. این روش امکان تشخیص ناهنجاری های ظریف در پوشش لوله فالوپ را فراهم کرده که می تواند به ناباروری زنان کمک کند. نمرات سالپنگوسکوپی بر اساس میزان ناهنجاری های موجود در لوله تعیین می شود.

بازسازی لوله فالوپ با میکرو جراحی می تواند برای رفع انسداد و در نتیجه اصلاح دلیل زمینه نازایی زنان مورد استفاده قرار گیرد. همچنین ممکن است از تکنیک های کمتر تهاجمی برای رفع انسداد لوله های فالوپ استفاده شود. به عنوان مثال، بالون توبوپلاستی که شامل قرار دادن یک کاتتر از طریق دهانه ی رحم به لوله فالوپ تا نقطه انسداد است. سپس یک بالون کوچک تخلیه شده از طریق کاتتر وارد می شود و برای گشاد شدن لوله باد می شود. تشریح آبی (شستشو با آب) روش دیگری برای از بین بردن انسداد است. این روش اغلب در طول فالوپوسکوپی انجام می شود تا پلاگ های مخاطی انسداد لوله را خارج کند. اگر این روش ها موفقیت آمیز باشند، ممکن است دیگر به سایر درمان های نازایی نیازی نباشد.

5. اندومتریوز و ناباروری زنان

آندومتریوز وضعیتی است که در آن پوشش داخلی رحم که معمولاً در طول قاعدگی ریزش می ‌کند، در خارج از حفره ی رحم رشد می ‌کند. تخمین زده می شود که آندومتریوز از هر 10 زن در سن باروری 1 نفر را تحت تاثیر قرار می دهد. اگرچه برخی از زنان هیچ علامتی را تجربه نمی کنند اما علائم شایع آن عبارت اند از:

• درد قبل، حین و بعد از قاعدگی
• درد در حین مقاربت جنسی و لکه بینی (خونریزی بین قاعدگی)

این بیماری با لاپاراسکوپی که یک روش سرپایی که تحت بیهوشی عمومی است، تشخیص و ارزیابی می شود. درمان آندومتریوز – چه با دارو، جراحی یا ترکیبی از هر دو – اغلب اوقات نازایی زنان را کاهش می دهد. با این حال، برخی از زنان، حتی پس از درمان، ممکن است هنوز نتوانند باردار شوند.

6. نازایی زنان بدون علت!

به صورت کلی 30 درصد از زوج ها در جهان که درگیر ناباروری اند، دارای نازایی بدون علت یا ایدیوپاتیک هستند. تصور کنید که مشکلی وجود دارد که به خودیِ خود مهم است اما حتی سر منشا آن را نمی شناسید و نمی دانید از کجا باید شروع به مقابله نمایید. همین سردرگمی و درماندگی و آزمایش هایی که همه طبیعی هستند اما کودکی در کار نیست می تواند فشار روانی زیادی به زوج ها وارد کند. طبق دستورالعمل انجمن باروری انسان و رویان شناسی اروپا (ESHRE) آزمایش هایی که برای تشخیص ناباروری زنان بدون علت وجود دارد عبارتند از: آزمایش و بررسی مایع منی، بررسی فرآیند تخمک گذاری و فاز لوتئال، بررسی میزان باز بودن لوله های رحمی با روش های هیستروسالپنگوگرافی یا لاپاراسکوپی.

7. سندرم تخمدان پلی کیستیک، شایع ترین علت نازایی زنان

معمولا مشکلات تخمک گذاری بانوان به خاطر سندرم تخمدان پلی کیستیک، تنبلی تخمدان و یا PCOS است. این سندرم شایع ترین علت نازایی در زنان است که باعث نامنظم شدن دوره های قاعدگی، مقاومت به انسولین، چاقی و آکنه، رشد غیر طبیعی موهای زائد در صورت و بدن می شود ( البته شدت و تعداد این علائم در افراد متفاوت است.)

8. نارسایی زودرس تخمدان

از این اختلال با نام نارسایی تخمک گذاری اولیه هم یاد می شود. این اختلال نشان دهنده ی واکنش خود ایمنی و یا کم کردن و از بین روفتن زود تخمک ها است که می تواند به دلیل عوامل ژنتیکی و یا عوراض شیمی درمانی باشد. 

9. اختلالات هورمونی و ناباروری زنان

نوسانات هورمونی می توانند بر دوره ی قاعدگی، تخمک گذاری و در نهایت توانایی باردار شدن یک خانم موثر باشند. برخی از این نوسانات که به نازایی زنان می انجامند عبارتند از:

• اختلال در عملکرد غده تیروئید
• افزایش سطح هورمون پرولاکتین
• اختلال عملکرد هیپوتالاموس
• اختلال در عملکرد غده هیپوفیز

10. سبک زندگی و نازایی زنان

سبک زندگی می تواند یکی از مهم ترین علل نازایی به شما آید. الکل، تنباکو، رژیم غذایی نامناسب و در معرض مواد شیمیایی و سمی بودن همه می توانند یک خانم را از داشتن فرزند به شکل طبیعی دور کنند. همچنین تحقیقات ثابت کرده است که سقط جنین و حاملگی های خارج از رحم بیشتر در بین زنان سیگاری شایع است.

از کجا بفهمیم مشکل نازایی نداریم؟

آزمایش خون (FSH) و آزمایش هایی برای ارزیابی ذخیره تخمدان که در بازه های زمانی مشخص باید انجام شوند به شما در تشخیص عدم مشکل ناباروری زنان کمک می کنند. البته پزشک ممکن است آزمایش های دیگری مثل استرادیول، هورمون آنتی مولرین و… هم باریتان تجویز کند.

روش های درمان نازایی زنان

یکی دیگر از درمان‌های ناباروری زنان، لقاح آزمایشگاهی یا ای وی اف (IVF) است که در طی آن تخمک‌ها از بدن زن خارج می‌شوند، توسط اسپرم در آزمایشگاه بارور می‌شوند و برای بارداری طبیعی به رحم بازگردانده می‌شوند. اولین لقاح آزمایشگاهی موفقیت آمیز در انگلستان در سال 1978 انجام شد.

انتقال گامت به داخل فالوپی یا GIFT، نوعی دیگر از ای وی اف (IVF) است. پس از تحریک تخمدان‌ها و جمع‌آوری تخمک‌های بالغ، با اسپرم مخلوط می‌شوند و از طریق لاپاراسکوپی در لوله ی فالوپی که گرفتگی ندارد قرار می‌گیرند. سپس لقاح به طور طبیعی – در داخل بدن – به جای آزمایشگاه اتفاق می افتد. این روش معمولاً زمانی استفاده می شود که یک زن حداقل یک لوله فالوپ طبیعی داشته باشد. با این حال، بر خلاف IVF استاندارد، GIFT نیاز به بیهوشی دارد.

انتقال داخل فالوپی زیگوت (ZIFT) یکی دیگر از انواع ای وی اف (IVF) است که معمولاً برای زنانی که آسیب دهانه رحم دارند اما حداقل یک لوله فالوپ از آن ها باز شده است، انجام می شود. همانند IVF، تخمک ها در آزمایشگاه برداشته و بارور می شوند. قبل از تقسیم شدن (یعنی در مرحله زیگوت یا پیش هسته)، تخم بارور شده به لوله فالوپ انسداد نشده منتقل می شود.

 ZIFT و IVF نسبت به GIFT برتری دارند زیرا لقاح قبلا انجام شده است. یک خطر بحث برانگیز مرتبط با این روش ها، چند قلوزایی است. به عنوان مثال، بیش از یک سوم از بارداری های ای وی اف (IVF) منجر به دوقلو یا سه قلو می شود و 1 درصد منجر به چند قلوهای مرتبه بالاتر می شود. داروهایی مانند کلومیفن سیترات، بروموکریپتین، و گنادوتروپین یائسگی انسانی، در اصلاح عدم تعادل هورمونی که باعث تخمک گذاری نامنظم یا غایب می شوند، بسیار موفق بوده اند. با این حال، این داروها به دلیل آزاد کردن بیش از یک تخمک در زمان تخمک گذاری شانس زنان را برای چند قلوزایی افزایش می دهند. زنان مبتلا به ناباروری که دارای بیماری های شدید رحمی اند یا به صورت مادرزادی رحم ندارند، می توانند کاندیدای پیوند رحم سالم باشند.

برای درمان نازایی چه بخوریم؟

در این قسمت می خواهیم به خوراکی هایی که به درمان نازایی زنان کمک می کنند و حتما باید مصرف بشوند بپردازیم.

• انواع ویتامین ها: A ، E ، C ، B12.
• آهن
• سیر
• زینک
• حبوبات
• روی
• امگا 3
• محصولات لبنی پرچرب
• غلات کامل

اگر نازایی زنان سراغتان آمد…

نگران نباشید. همانطور که در مقاله هم گفته شد راه های درمان ناباروری زنان وجود دارند و هر روز اضافه می شوند. پس سبک زندگی خود را بهبود دهید و با پزشکان ما به هر صورتی که برایتان میسر است، چه حضوری و چه آنلاین از خانه، در ارتباط باشید تا در مسیری درست قرار بگیرید.
«اگر شما هم تجربه ی ناباروری زنان راه دارید یا داشته اید، تجربه ی احساسی و فرآیند درمان خود را با سایر خوانندگان مقاله درمیان بگذارید.»

«منابع»

reproductivefacts.org

britannica.com

سوالات شما