زایمان طبیعی: روش ها، مراحل و مراقبت های پس از آن + فواید و عوارض

⏱ زمان مطالعه: 10 دقیقه

زایمان طبیعی می تواند در عین حال که نشانه ی ورود کودکی کوچک و جدید به خانواده است، می تواند چالش هایی هم ایجاد کند. مادران و اطرافیان آن ها می توانند با افزایش آگاهی خود در مورد مسائل پیش و پس از زایمان و داشتن آمادگی لازم، این چالش ها را به حداقل برسانند تا با داشتن زایمانی راحت شرایط ورود کودک را به این جهان هستی را آماده نمایند. در ادامه ی این متن با ما همراه باشید تا هرآنچه لازم است در مورد درد زایمان طبیعی و تسکین آن، مراحل، آمادگی روحی و جسمی و البته مراقبت های پس از آن بدانید را بشناسید.

عمل زایمان طبیعی، برنامه ی طبیعت

زایمان طبیعی را زنان زیادی ترجیح می دهند. از منطق این انتخاب به ظاهر عجیب می توان به دوری کردن از عوارض داروها مانند پایین آوردن فشار خون، طول کشیدن بیشتر زایمان، حال بد و تهوع و عدم توانایی کنترل اوضاع توسط مادر اشاره نمود. اگر قصد بارداری دارید و یا در این دوران به سر می برد خوب است که با انواع روش ها و تمامی مراحل این عمل آشنا شوید.

چه کسانی نباید زایمان طبیعی انجام دهند؟

۹۰% از زنان امکان این نوع وضع حمل را دارند اما به برخی به دلیل نداشتن شرایط فیزیولوژی لازم از این وضع حمل محروم می شوند. در تصویر زیر مواردی که باعث جلوگیری از وضع حمل طبیعی می شود را معرفی کرده ایم.

روش ها و مراحل زایمان طبیعی

در جدول زیر دو روش انجام این عمل را می بینید.

روش زایمان طبیعی	نحوه ی تولد نوزاد
روش اپیدورال (زایمان بدون درد)	در این روش با تزریق داروی اپیدورال به نخاع مادر، درد کاهش می یابد و تولد فرزند راحت تر انجام می شود.
زایمان در آب	در این روش آرام بخش، مادر فرآیند درد کشیدن خود را در آب سپری کرده و فرزند خود را به دنیا می آورد.

مراحل زایمان طبیعی چگونه است؟

مرحله ی اول:علائم شروع زایمان طبیعی

اولین مرحله، مرحله ی اولیه و فعال است. در این قسمت مادر انقباض های منظمی را حس می کند که در واقع باعث باز و نازک شدن دهانه ی رحم می شود. درواقع خود مرحله ی اول که طولانی ترین بخش عمل زایمان طبیعی است و به نوزاد اجازه ی حرکت در کانال را می دهد به دو مرحله ی زیر تقسیم می شود:

• مرحله ی اولیه یا نهفته  (early labor)
• مرحله ی فعال  (active labor)

مرحله اولیه

در مرحله ی اولیه، دهانه ی رحم  گشاد شده و مادر انقباضات نامنظم و ملایم را تجربه می کند و حتی متوجه ترشح هایی بی ‌رنگ، صورتی یا کمی خونی از واژن شود. این که این مرحله چقدر طول می کشد دقیقا مشخص نیست اما به صورت کلی برای مادرانی که اولین تجربه ی زایمان طبیعی را دارند، ممکن است از چند ساعت تا حتی چند روز طول بکشد! البته برای دیگر افراد که این تجربه را دارند کمتر طول می کشد. اما در این مرحله باید چه اقدامی کرد؟

هیچ. این مرحله جزو راحت ترین قسمت های داستان است و تا وقتی که انقباض ها شدت نیافته اند لازم به اقدام خاصی نیست. فقط باید آرامش خود را حفظ کنید و بعد از مطلع کردن نزدیکان خود، با انجام دادن کارهای زیر این این فرآیند را راحت تر طی کنید:

• حمام کنید.
• قدم بزنید.
• تکنیک‌ های تنفس یا آرامش‌ بخش را انجام دهید.
• به موسیقی آرامش ‌بخش گوش دهید.
• مدام حالت بدن را تغییر دهید.

اگر در حین زایمان زنان طبیعی کیسه ی آب شما پاره شد یا خونریزی شدید واژن داشتید، بهتر است که سریعاً دکترتان را مطلع کنید.

مرحله ی فعال زایمان طبیعی

در این مرحله، دهانه ی رحم از 6 تا 10 سانتی ‌متر باز می ‌شود و انقباض ها زودتر، شدیدتر و در فواصل زمانی منظم اتفاق می افتد. گرفتگی عضلات پاها، پارگی کیسه ی آب (اگر قبلا اتفاق نیفتاده باشد)، فشار بیشتر در کمر و تهوع ممکن است اتفاق بیفتند. اگر مادر تا این مرحله در خانه مانده باشد حالا دیگر وقت انتقال به بیمارستان است. این مرحله معمولا بین چهار تا هشت ساعت یا شاید هم بیشتر طول بکشد. دهانه رحم به صورت متوسط در هر ساعت یک سانتی متر بازتر می شود.

اینجا همان جایی است که تکنیک های تنفسی و حفظ آرامش برای تحمل درد به کار می آید. موارد زیر نیز می توانند به راحت تر گذراندن این مرحله کمک کنند:

• با آب گرم حمام کنید.
• از توپ مخصوص زایمان استفاده نمایید.
• وضعیت بدن را مدام تغییر دهید.
• پیاده روی کنید.
• تمرین تنفس فراموش نشود.
• ماساژ ملایم بین انقباضات هم مفید است.

مرحله ی انتقال که آخرین قسمت این مرحله است و حدودا یک ربع تا یک ساعت طول می کشد چالشی تر است. به طوری که انقباض ها بین 60 تا 90 ثانیه طول می کشند و فشار در ناحیه ی زیر کمر و راست رورده هم شروع می شود. بهتر است قبل از فشار وارد کردن با متخصص مشورت کنید چراکه فشار زودتر وارد کردن باعث خستگی و تورم دهانه ی رحم می شود و حتی ممکن است زایمان را به تاخیر بیندازد!

مرحله ی دوم: تولد نوزاد

نوبت به اصل داستان، یعنی تولد رسیده است. این فشارها که برای تولد بچه وارد می شود از چند دقیقه تا چند ساعت ممکن است طول بکشد. این مرحله برای خانم هایی که تجربه ی اولشان است و یا زایمان بدون درد را انتخاب کرده اند زمان بیشتری می برد. تنها اقدامی که در این مرحله به کار می آید فشار است و بس! فاصله و تمرکز این فشارها توسط متخصص به شما گفته می شود. همچنین بهتر است موقعیت ‌های بدنی مختلف را امتحان کنید تا جایی که احساس خوبی دارید را بیابید.  قسمت سخت زایمان طبیعی بیرون آمدن سر نوزاد است ولی پس از آن بقیه ی بدن او سریع و راحت تر خارج می شود.

مرحلۀ سوم: تحویل جفت

در این مرحله سختی ماجرا گذشته، نوزاد به دنیا آمده، مادر آسوده است و جفت طی زمانی حدود 5 تا 30 دقیقه (گاهی تا یک ساعت) تحویل داده می شود. تنها اقدام در این مرحله آرامش و تمرکز بر نوزاد است. البته انقباضات به شکل خفیف و نزدیک به هم ادامه خواهند داشت. برای تحویل جفت باید باز هم فشار وارد شود و قبل یا بعد از آن به مادر دارو داده می شود تا انقباضات رحمی افزایش و خونریزی او کاهش یابد. یکی از افراد تیم پزشکی شکم را ماساژ می‌ دهد تا تمام مواد اضافی خارج شوند. اگر برای ترمیم واژن نیازی به بخیه باشد، پس از تزریق بی حسی موضعی بخیه هم زده می شود.

تعداد بخیه در زایمان طبیعی

همه ی مادرها هنگام زایمان نیازی به بخیه ندارند چراکه واژن برخی به ‌قدری منعطف است که معمولا پارگی ایجاد نمی شود که نیاز به بخیه داشته باشد. اما اگر پارگی وجود داشته باشد به همان اندازه بخیه نیاز است.  به ‌طور کلی حتی اگر نیاز به بخیه وجود داشته باشد قطعا با بخیه های سزارین قابل مقایسه نیست.

فواید زایمان طبیعی

هرچند این روش سختی های خود را دارد اما اکثر بانوان در سراسر دنیا تصمیم می گیرند که فرزند خود را بدون دخالت دارو و یا بیهوشی به دنیا بیاورند. وضع حمل به روش طبیعی علاوه بر سختی هایی که دارد و مزایایی هم برای مادر و هم برای نوزاد دارد که در این بخش می خواهیم به آن ها بپردازیم.

مزایای عمل زایمان طبیعی برای مادر

همانطور که گفته شد عمل طبیعی زایمان کردن یکی از سخت ترین کارهای ممکن است که انرژی و صبر زیادی می طلبد. بانوانی که این روش را انتخاب کرده اند وقتی خود را درحال مقابله با دردها و مشکلات وضع حمل می بینند، به خودشان افتخار می کنند که از پس نه ماه بارداری با اختتامیه ای به این شکل چالشی برآمده اند. بله باید هم افتخار کنند 😊 این حس های مثبت پس از کار سخت انجام شده به مادر در مقابله با مشکلات احتمالی پس از وضع حمل هم کمک می کند که به آن ها هم می رسیم. فعلا بهتر است به فواید بپردازیم.

1. هوشیاری مادر با زایمان طبیعی

بعضی به دلیل عوارض بیهوشی و یا ترس از عدم کنترل شرایط یا تجربه نکردن حس های ناب در زایمان به روش طبیعی ترجیح می دهند از هیچ از داروی بیهوشی برایشان استفاده نشود؛ البته در این روش زمان وضع حمل از زایمان بدون درد کوتاه تر هم هست چراکه مادر آگاهی دارد و می تواند با ایجاد فشار لازم حرکت نوزاد را سریع تر کند.

• عدم نیاز به تزریق هورمون اکسی توسین

از آنجایی که در ماه آخر بارداری، رحم مادر نرم می شود انقباض ها در زمان زایمان زیاد شده که باعث قرارگیری نوزاد در لگن مادر می شود. در این شرایط است که جنین به سمت پایین حرکت می کند و و می چرخد تا عمل وضع حمل طبیعی انجام شود. این انقباض ها باعث آزاد شدن هورمون اکسی ‌توسین به فرمان مغز می شود که در طی زایمان و بعد از آن نقش ها مهمی مانند آسانی وضع حمل و آزاد شدن شیر مادر دارد. در وضع حمل بانوانی که روش سزارین را انتخاب می کنند گاهی نیاز به تزریق هورمون اکسی ‌توسین برای شدت گرفتن انقباضات است چیزی که در روش طبیعی نیازی به آن نیست و خود به خود اتفاق می افتد.

• الگوی شیردهی برای مادران با زایمان طبیعی

بانوانی که این طبیعی زایمان می کنند خیلی زودتر از سایرین می توانند اقدام به شیردهی نوزاد خود کنند. این در حالی است که افرادی که سزارین می کنند، به خاطر داروهای بیهوشی و عدم فشار به بخیه های زیر شکم به کمک دیگری برای بغل گرفتن نوزاد و تغذیه ی او نیاز دارند که باعث تاخیر زیاد می شود. تاخیری که در وضع حمل طبیعی وجود ندارد.

• زمان ترخیص سریع

بانوان پس از طبیعی زایمان کردن تا 24 ساعت بستری خواهند بود. بعد از یک روز و پس از حصول اطمینان از وضعیت جسمی و روحی مادر ترخیص انجام می شود در حالی که این فرآیند برای افراد دیگر بیشتر طول می کشد.

• احتمال پایین بروز بیماری پس از زایمان طبیعی

افرادی که این روش وضع حمل را انتخاب می کنند خطراتی مانند زخم شدن، عفونت و … که در روش سزارین وجود دارد را خیلی کمتر تجربه می کنند.

مزایای زایمان طبیعی برای نوزاد

در این نوع از وضع حمل، نوزاد از نظر جسمی از امنیت بیشتری برخوردار است و این امکان را نیز دارد که بلافاصله از شیر مادر تغذیه کند. امکانی که در سایر روش ها ممکن است با تاخیر یا مشکل مواجه باشد.

عوارض زایمان طبیعی

هرچند این روش بهترین و طبیعی ترین راه تولد نوزاد است اما یک سری عوارض کوتاه مدت و بلندمدت که همچنان از سزارین کمتر هستند به همراه دارد که زود هم از بین می رود. از عوارض کوتاه مدت می توان به درد شدید، انقباض‌ های رحم و فشار‌خون بالا اشاره کرد. بعضی فکر می کنند که افتادگی رحم و مثانه و تشدید هموروئید هم از عوارض این وضع حمل است اما این چنین نیست؛ این مشکلات مربوط به نه ماه بارداری هستند که به دلیل بارداری‌های پشت سر هم و یا ورزش نکردن ایجاد می شوند. البته اگر خانمی هموروئید داشته باشد با توجه به فشار و خونریزی زیاد، زایمان واژینال یا همان طبیعی به او توصیه نمی‌ شود.

درد زایمان طبیعی چند ساعت است؟

یکی از سوال ها و نگرانی های اصلی هر خانم باردار این است که زایمان طبیعی چقدر درد دارد و چند ساعت طول می کشد؟ اگر وضع حمل طبیعی و بدون تزریق هیچگونه بی حسی انجام شود قطعا مادر تمام درد را که کم هم نیست حس می کند. البته ناگفته نماند که تجربه ی درد در هر فرد متفاوت بوده و نمی ‌توان ادعا کرد که همه درد یکسانی تجربه می کنند.
وقتی نوزاد در حالت تولد قرار می‌ گیرد به لگن و قسمت پایینی بدن مادر فشار زیادی وارد می شود که درد شدیدی ایجاد می کند. اما چه راهکارهایی برای کاهش درد وضع حمل طبیعی وجود دارد؟

تسکین درد زایمان طبیعی

هیچ اجباری وجود ندارد که همه این درد را کامل حس کنند. اگر فرد احساس کند که بدنش توان تحمل حجم زیادی از درد را ندارد می تواند از چند روش این درد را تسکین و وضع حمل راحت تری داشته باشد.

روش های کاهش درد زایمان طبیعی
تسکین درد  با دارو	داروی مسکن: مسکن ها بدون از بین بردن کامل حس و حرکت ماهیچه‌ ها، درد را پس از تزریق عضلانی یا وریدی یا به صورت ناحیه‌ ای به بخش پایینی کمر کاهش می دهند.
	داروی بیهوشی: این دارو باعث حذف درد، از حرکت ایستادن موقتی ماهیچه‌ ها و از بین رفتن آگاهی کامل می شود.
تسکین درد بدون دارو	ریلکسیشن، طب سوزنی، هیپنوتیزم و تغییر مداوم وضعیت بدن هنگام درد از روش های بدون دارو هستند که مادر می تواند استفاده کند.

چه کسانی عمل زایمان طبیعی راحت تری دارند؟

بانوانی که این نوع وضع حمل را انتخاب می کنند با توجه به یک سری موارد می توانند این مرحله را خیلی راحت تر بگذرانند. تمرینات ورزشی مداوم و مناسب، حفظ آرامش روان و همچنین وزن مناسب می توانند خیلی برای مادر و امنیت نوزاد کمک کننده باشند.

مراقبت های بعد از زایمان طبیعی

درست است که بارِ نُه ماهه ی خود را زمین گذاشته اید و با حضور شیرین نوزاد دوست داشتنی خود سرگرم شده اید اما بهتر است از مراقبت های لازم غافل نشوید.

• اگر دارویی برای شما تجویز شده سر ساعت و منظم مصرف کنید.
• بار سنگین بلند نکنید و زیاد روی پاهایتان نایستید.
• درصورتی که نشستن برایتان دردناک است، دراز بکشید و یا روی بالش بنشینید.
• توصیه می شود که پس از ادرار کردن، بدنتان را با آب ولرم شسته و با سشوار یا دستمالی لطیف خشک کنید.
• به زخم و بخیه ها دست نزنید و پماد یا لوسیون هایی که برای شما تجویز نشده استفاده نکنید.
• تغذیه ی مناسب و سرشار از فیبر داشته باشید. میوه، ماهی سالمون، ماهی قزل آلا، سالاد و روغن زیتون گزینه های خیلی خوبی هستند.

و در پایان…

ازین که تا پایان همراه ما بودید بسیار قدردانیم. در این مقاله از دکتر مایکو توانستیم موضوعاتی از قبیل مراحل، انواع و روش های زایمان طبیعی، فواید و عوارض آن برای مادر و نوزاد، نحوه ی تسکین درد و مراقبت های قبل و بعد از آن را پوشش بدهیم. دانستن همه ی این مسائل برای یک خانم که قصد باردار شدن دارد یا در دوران بارداری به سر می برد مفید و کاربردی است اما کامل نیست. هنوز بسیاری از موضوعات در مورد زایمان طبیعی وجود دارد که باید ذره بین خود را روی آن ها هم بگذاریم.

سوالات شما