یائسگی زنان، دوره‌ای طبیعی در زندگی هر زن است که با پایان یافتن قاعدگی مشخص می‌شود. بسیاری تصور می‌کنند یائسگی تنها به قطع عادت ماهانه مربوط می‌شود، اما در واقع، این مرحله شامل تغییرات پیچیده‌ای در سطح هورمون‌ها، عملکرد بدن و حتی وضعیت روحی فرد است. اگرچه یائسگی طبیعی است، اما می‌تواند با علائم آزاردهنده‌ای همراه باشد که کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این مقاله از دکتر مایکو می‌خواهم تمام نکات مربوط به این دوره از جمله سن، اولین علائم، تغذیه مناسب و دردهای یائسگی و… را بررسی کنم.
یائسگی یعنی چه؟
یائسگی (Menopause) به زمانی گفته می‌شود که زنی به مدت ۱۲ ماه متوالی پریود نشود و این عدم قاعدگی ناشی از بارداری یا بیماری خاصی نباشد. یائسگی به‌طور متوسط در سن ۴۵ تا ۵۵ سالگی اتفاق می‌افتد. در واقع، این پدیده نشانه‌ی پایان توانایی باروری زن است و بیشتر تحت تأثیر کاهش طبیعی تولید هورمون‌های استروژن و پروژسترون در بدن قرار دارد.
یائسگی یک لحظه نیست، بلکه فرآیندی چندساله است که با پیش‌یائسگی آغاز و با پس‌یائسگی تمام می‌شود.
تفاوت یائسگی، پیش‌یائسگی و پس‌یائسگی
درک تفاوت این مراحل به شما کمک می‌کند تا بهتر بتوانید بدن خود را در هر مرحله بشناسید و مدیریت کنید:
| مرحله | تعریف | مدت زمان تقریبی | علائم رایج |
| پیش‌یائسگی | مرحله‌ای قبل از یائسگی که در آن نوسانات هورمونی آغاز می‌شود. | ۲ تا ۱۰ سال | قاعدگی نامنظم ، گرگرفتگی، نوسانات خلقی |
| یائسگی | زمانی که زن به مدت ۱۲ ماه پیاپی پریود نشود. | معمولاً فقط یک زمان خاص | علائم شدیدتر، قطع کامل قاعدگی |
| پس‌یائسگی | مرحله‌ای بعد از یائسگی که علائم همچنان ادامه دارد یا کاهش می‌یابد. | از پایان یائسگی به بعد | خشکی واژن، پوکی استخوان، کاهش میل جنسی |
سن طبیعی شروع یائسگی در زنان
بیشتر زنان بین ۴۵ تا ۵۵ سالگی وارد مرحله یائسگی می‌شوند. با این حال، عواملی مانند ژنتیک، سبک زندگی، بیماری‌های زمینه‌ای یا حتی جراحی تخمدان‌ها می‌توانند منجر به یائسگی زودرس (قبل از ۴۰ سالگی) شوند.
عوامل تأثیرگذار بر سن یائسگی
- ژنتیک: اگر مادر یا خواهر شما زودتر یائسه شده‌اند، ممکن است شما هم چنین تجربه‌ای داشته باشید.
- سیگار کشیدن: زنان سیگاری معمولاً زودتر وارد یائسگی می‌شوند.
- درمان‌های پزشکی: شیمی درمانی یا برداشتن تخمدان‌ها می‌توانند یائسگی را تسریع کنند.
- تغذیه و سبک زندگی: کم‌تحرکی، رژیم غذایی نامناسب و استرس‌های مزمن نیز در سن یائسگی تأثیر دارند.
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۱.۲ میلیارد زن در سراسر جهان در مرحله یائسگی یا پس‌یائسگی خواهند بود. بنابراین نیاز به آگاهی، حمایت و راهکارهای درمانی بیش از پیش اهمیت دارد.
میانگین سن یائسگی در زنان حدود ۵۱ سالگی است، اما این سن می‌تواند بین ۴۵ تا ۵۵ سال متغیر باشد.
جدول سن یائسگی و علائم:
| بازه سنی | احتمال ورود به یائسگی | علائم رایج |
| زیر ۴۰ | نادر (یائسگی زودرس) | اختلال قاعدگی، افسردگی |
| ۴۰-۴۵ | زودهنگام | گرگرفتگی، بی خوابی، تغییرات خلقی |
| ۴۵-۵۵ | طبیعی | قطع پریود، خشکی واژن، کاهش میل جنسی |
| بالای ۵۵ | تأخیر در یائسگی | خونریزی طولانی‌مدت، خطر بیشتر سرطان رحم |
توجه به علائم هشداردهنده در این بازه‌ها به شما کمک می‌کند زودتر به مرحله بعدی زندگی‌تان سازگار شوید.
علت یائسگی
یائسگی یک فرآیند طبیعی زیستی است که به‌طور معمول بین سنین ۴۵ تا ۵۵ سالگی رخ می‌دهد. اما چرا این اتفاق می‌افتد؟ چه عواملی باعث شروع زودهنگام یا دیرتر شدن یائسگی می‌شوند؟ در ادامه به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهیم.
یائسگی به‌طور طبیعی به‌دلیل کاهش تدریجی عملکرد تخمدان‌ها و کاهش تولید هورمون‌های زنانه به‌ویژه استروژن و پروژسترون رخ می‌دهد.
با کاهش این هورمون‌ها: تخمک‌گذاری متوقف می‌شود، قاعدگی نامنظم شده و سپس متوقف می‌شود، بدن وارد فاز یائسگی می‌شود.
| نوع یائسگی | توضیح |
| یائسگی طبیعی | به‌طور تدریجی و با افزایش سن اتفاق می‌افتد (معمولاً بین ۴۵ تا ۵۵ سالگی) |
| یائسگی زودرس | زمانی که یائسگی قبل از ۴۰ سالگی رخ دهد؛ ممکن است دلایل ژنتیکی یا پزشکی داشته باشد |
| یائسگی ناشی از جراحی | برداشتن تخمدان‌ها یا رحم به دلایل درمانی، منجر به یائسگی ناگهانی می‌شود |
| یائسگی ناشی از درمان | شیمی‌درمانی، پرتو درمانی یا داروهای خاص می‌توانند باعث قطع عملکرد تخمدان شوند |
برخی زنان بدون هیچ عامل خطر خاصی زودتر وارد یائسگی می‌شوند. در چنین مواردی، مشاوره با پزشک متخصص زنان و انجام آزمایش‌های هورمونی توصیه می‌شود.
یائسگی چه علائمی دارد؟
علائم یائسگی بسیار متنوع هستند و بسته به ژنتیک، سبک زندگی و سلامت عمومی هر زن می‌توانند شدت متفاوتی داشته باشند. شایع‌ترین علائم یائسگی:
- گرگرفتگی و تعریق شبانه
- خشکی واژن و درد هنگام نزدیکی
- تغییرات خلق‌وخو و اضطراب
- سرد مزاجی زنان
- بی‌خوابی
- افزایش وزن و تغییر در توزیع چربی
- کاهش تمرکز و حافظه
- شکنندگی ناخن و ریزش مو
این علائم معمولاً در مرحله‌ی پیش‌یائسگی (Perimenopause) شروع شده و ممکن است تا سال‌ها ادامه یابند.
اولین علامت یائسگی
اولین نشانه‌ای که بسیاری از زنان تجربه می‌کنند اختلال در نظم قاعدگی است. قاعدگی ممکن است کوتاه‌تر، بلندتر، شدیدتر یا خفیف‌تر شود و گاهی برای چند ماه قطع و دوباره شروع شود. همزمان با این تغییر، برخی زنان متوجه گرگرفتگی یا تغییرات خلقی می‌شوند که پیش‌آگهی ورود به مرحله یائسگی است.
علائم روانی و احساسی یائسگی
| علامت | توضیحات |
| نوسانات خلقی | احساس غم، عصبانیت یا بی‌حوصلگی ناگهانی |
| اضطراب و افسردگی | ممکن است بدون دلیل مشخص، احساس اضطراب یا ناراحتی عمیق ایجاد شود |
| کاهش تمرکز و حافظه | فراموشی جزئی یا اختلال در تمرکز که به آن «مغز یائسه» نیز گفته می‌شود |
| احساس بی‌انگیزگی | بسیاری از زنان از کاهش انگیزه، انرژی و تمایل به فعالیت‌های روزمره شکایت دارند |
یکی از بیماران می‌گوید:
“تا قبل از یائسگی، هیچ‌وقت فکر نمی‌کردم تغییرات خلقی چقدر واقعی‌اند. گاهی بی‌دلیل گریه می‌کردم یا بی‌حوصله و عصبی بودم. اما وقتی دلیلش را فهمیدم، راحت‌تر با آن کنار آمدم.”
مهم‌ترین علامت یائسگی چیست؟
بدون شک، قطع دائمی قاعدگی برای یک سال کامل، مهم‌ترین نشانه ورود به یائسگی است. اما از لحاظ بالینی، گرگرفتگی مداوم به‌عنوان شایع‌ترین علامت شناخته می‌شود. برخی زنان گرگرفتگی را تا ۵ سال پس از یائسگی نیز تجربه می‌کنند. شدت و دفعات آن از فردی به فرد دیگر متفاوت است.
آیا همه زنان علائم یائسگی را تجربه می‌کنند؟
خیر. شدت و نوع علائم یائسگی در هر فرد متفاوت است. عوامل مؤثر بر شدت علائم شامل موارد زیر است:
- ژنتیک
- وضعیت تغذیه و فعالیت بدنی
- سلامت روان
- میزان حمایت اجتماعی و خانوادگی
- مصرف داروها یا دخانیات
علائم یائسگی و خونریزی
در دوران انتقال به یائسگی (پیش‌یائسگی)، یکی از پیچیده‌ترین مسائل تغییر الگوی خونریزی قاعدگی است. برخی از علائم همراه با آن عبارت‌اند از:
- قاعدگی‌های بسیار شدید یا طولانی
- لکه‌بینی‌های نامنظم
- قاعدگی‌های نزدیک به هم یا خیلی دور
- درد شکمی متفاوت با قبل
اگر این علائم با نشانه‌های دیگر یائسگی مثل گرگرفتگی یا بی‌خوابی همراه شوند، احتمال ورود به دوره یائسگی بیشتر است.
یائسگی و خونریزی شدید؛ چرا باید نگران شد؟
خونریزی شدید یا طولانی‌مدت در دوران پیش‌یائسگی یا حتی پس از یائسگی می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات جدی باشد:
علل احتمالی:
- فیبروم رحم
- ضخامت غیرطبیعی آندومتر
- پولیپ رحم یا سرطان رحم
- مصرف نامنظم داروهای هورمونی
اگر دچار خونریزی شدید پس از قطع کامل پریودها شدید، حتماً باید سونوگرافی رحم و بررسی بافتی انجام شود. هیچ خونریزی پس از یائسگی طبیعی نیست و باید جدی گرفته شود.
تشخیص یائسگی و آزمایش‌های مرتبط
تشخیص یائسگی همیشه به سادگی قطع قاعدگی نیست. در بسیاری از موارد، زنان با علائمی مانند گرگرفتگی، نوسانات خلقی یا اختلال در خواب مواجه می‌شوند، اما هنوز قاعدگی دارند. در چنین شرایطی، تشخیص دقیق و علمی نیاز به بررسی علائم، سوابق پزشکی و گاهی آزمایش‌های خونی خاص دارد.
علائم بالینی تشخیص یائسگی
پزشک با بررسی میزان درگیری زنان با علائم می‌تواند احتمال ورود به دوره یائسگی را مطرح کند. اگر سن زن حدود ۴۵ سال یا بیشتر باشد و این علائم را داشته باشد، معمولاً تشخیص یائسگی به‌صورت بالینی داده می‌شود، حتی بدون آزمایش.
آزمایش‌های خون برای بررسی وضعیت یائسگی
اگر زن زیر ۴۵ سال باشد، یا پزشک شک به اختلالات هورمونی دیگری داشته باشد، ممکن است انجام آزمایش‌هایی تجویز شود.
| آزمایش | توضیح | نتیجه‌ی رایج در دوران یائسگی |
| FSH (هورمون محرک فولیکول) | بررسی عملکرد تخمدان‌ها | افزایش (معمولاً بالای ۳۰ IU/L) |
| استرادیول (نوعی استروژن) | ارزیابی سطح هورمون زنانه | کاهش (کمتر از ۳۰ pg/mL) |
| LH (هورمون لوتئینه‌کننده) | بررسی تخمک‌گذاری | افزایش نسبی |
| TSH (هورمون تیروئید) | برای رد کم کاری تیروئید که علائمی مشابه دارد | ممکن است طبیعی یا غیرطبیعی باشد |
| AMH (هورمون ضد مولرین) | بررسی ذخیره تخمدانی | کاهش قابل توجه |
سطح بالای FSH و سطح پایین استرادیول اغلب نشان‌دهنده شروع یائسگی یا پیش‌یائسگی است.
ابزارهای جانبی تشخیص
- بررسی تراکم استخوان (DEXA scan): برای ارزیابی خطر پوکی استخوان که در دوران یائسگی افزایش می‌یابد.
- ماموگرافی و تست پاپ اسمیر منظم: اگرچه این تست‌ها مستقیماً برای تشخیص یائسگی نیستند، اما بررسی سلامت عمومی زنان در این دوره حیاتی است.
- بررسی علائم همراه: پزشک گاهی از چک‌لیست‌های علائم فیزیکی و روانی برای سنجش شدت یائسگی استفاده می‌کند.
البته اگر زنی حدود ۵۰ ساله باشد و به مدت یک سال پریود نشده باشد، معمولاً نیازی به انجام آزمایش نیست. اما اگر سن او کمتر از ۴۰ سال است و علائم یائسگی دارد، احتمال یائسگی زودرس وجود دارد و انجام تست‌ها ضروری خواهد بود .
آخرین پریود قبل از یائسگی؛ چگونه آن را تشخیص دهیم؟
هیچ راه دقیقی برای تشخیص “آخرین پریود” وجود ندارد، اما زمانی که ۱۲ ماه کامل بدون قاعدگی بگذرد، می‌توان گفت که پریود قبلی، آخرین قاعدگی شما بوده است. بسیاری از زنان در ماه‌های پایانی پریودهای نامنظم، لکه‌بینی یا فاصله‌های طولانی بین قاعدگی دارند. توجه به این الگوها می‌تواند مفید باشد.
دردهای یائسگی که کمتر درباره‌شان صحبت می‌شود:
برخی از زنان در دوران یائسگی دچار دردهای پراکنده در مفاصل، کمر، شکم یا پستان‌ها می‌شوند. این دردها معمولاً نتیجه‌ی کاهش استروژن و تغییر در متابولیسم بدن هستند.
ویتامین‌های مناسب برای دوران یائسگی
در دوران یائسگی، بدن به برخی ویتامین‌ها بیش از همیشه نیاز دارد:
| ویتامین | نقش در یائسگی | منابع غذایی |
| ویتامین D | حفظ سلامت استخوان | نور خورشید، ماهی‌های چرب |
| ویتامین E | کاهش گرگرفتگی | مغزها، دانه‌ها، سبزیجات برگ‌دار |
| ویتامین B6 | کنترل نوسانات خلقی | مرغ، ماهی، موز |
| ویتامین B12 | افزایش انرژی و تمرکز | تخم‌مرغ، لبنیات، گوشت |
| کلسیم | پیشگیری از پوکی استخوان | لبنیات، سبزیجات سبز |
مصرف مکمل باید تحت نظر پزشک باشد، به‌ویژه اگر فرد تحت درمان با هورمون یا داروهای خاص باشد.
درمان درد یائسگی:
- ورزش‌های ملایم مثل پیاده‌روی و یوگا
- ماساژ درمانی و فیزیوتراپی
- مصرف مکمل امگا ۳ و منیزیم
- خواب کافی و رژیم ضد التهابی
- در صورتی که درد شدید یا مداوم باشد، برای رد سایر بیماری‌ها باید بررسی پزشکی انجام شود.
«اگر شما هم در مورد علائم یائسگی و کنترل آن‌ها اطلاعات یا سوالی دارید در قسمت نظرات با من و خوانندگان این مقاله به اشتراک بگذارید.»
