آندومتریوز که با نام نیز کیست شکلاتی شناخته می‌شود، مشکلی زنانه و تاثیرگذار بر سلامت بانوان است. در این بیماری، بافت آندومتر یعنی لایه‌ی داخلی رحم در خارج از رحم رشد می‌کند. علل مختلفی می‌توانند در ایجاد کیست شکلاتی نقش داشته باشند از جمله سابقه خانوادگی، عدم تعادل هورمونی، جریان قاعدگی معکوس و مشکلات سیستم ایمنی.
ترکیب این عوامل می‌تواند منجر به التهاب، خونریزی و در نهایت تشکیل کیست‌های شکلاتی در بافت آندومتر شود. این کیست‌ها به دلیل مایع قهوه‌ای رنگی که در آنها وجود دارد، به کیست شکلاتی معروف هستند و معمولاً در تخمدان‌ها یافت می‌شوند. در ادامه به بررسی این عارضه در دکتر مایکو می‌پردازیم.
علت آندومتریوز
در کیست شکلاتی، بافت‌هایی شبیه به دیوارهی رحم در خارج از رحم رشد می‌کنند. این بیماری زنان بیشتر به تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ و بافت پوشانندهی لگن تأثیر می‌گذارد و به ندرت می‌تواند باعث التهاب و ایجاد بافت اسکار در سایر نقاط بدن شود. زمانی که تخمدان‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد کیست‌هایی به نام اندومتریوما ایجاد می‌شود.
ناحیه‌ای که بیماری در آن رخ می‌دهد می‌تواند تحریک شده و منجر به بافت اسکار شود. ممکن است نوارهای بافت فیبری هم دیده شود که این نوارها می‌توانند در چسبیدن بافت و اندام‌های لگنی به یکدیگر نقش داشته باشند. این امر می‌تواند منجر به یک واکنش التهابی مزمن شود که با تشکیل بافت اسکار در لگن و سایر نقاط بدن همراه خواهد بود. کیست شکلاتی می‌تواند باعث درد شدید لگن شده و باردار شدن را دشوار کند.
کیست شکلاتی بیماری پیچیده‌ای است که زنان زیادی را در سراسر جهان از ابتدای اولین قاعدگی تا یائسگی تحت تاثیر قرار می‌دهد.
عوامل مختلفی می‌توانند در ایجاد آن نقش داشته باشند. عوامل شایع ایجادکننده‌ی آندومتریوز شامل موارد زیر است:
- استعداد ژنتیکی: زنانی که سابقه خانوادگی کیست شکلاتی دارند، ممکن است به دلیل عوامل ژنتیکی بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری باشند.
- عوامل هورمونی: به خصوص سطوح بالای استروژن می‌تواند به رشد کیست شکلاتی کمک کند. عدم تعادل هورمونی می‌تواند این بیماری را تحریک کند.
- قاعدگی برگشتی: قاعدگی که به جای خارج شدن از بدن، به عقب و سمت رحم برمی‌گردد، می‌تواند باعث لانه‌گزینی بافت آندومتر در خارج از رحم شود.
- مشکلات سیستم ایمنی: اختلالات سیستم ایمنی بدن می‌تواند منجر به واکنش غیرطبیعی بدن به بافت آندومتر شود. در مشکلات سیستم ایمنی، بدن ممکن است در شرایطی که به طور معمول باید نسبت به سلول‌های آندومتر تحمل نشان دهد، واکنش بیش از حد نشان دهد. این امر می‌تواند بر تشکیل کیست شکلاتی تأثیر بگذارد.
علائم آندومتریوز
نواحی که اندومتریوز بیشتر دیده می‌شود تخمدان‌ها، پرده صفاق، قسمت‌های جلو، عقب و جانبی رحم و همچنین روده‌ها و محل‌های برش جراحی است. بیماری بسته به محلی که درگیر می‌کند علائمی نشان خواهد داد.
شایع‌ترین علائم کیست شکلاتی که با درگیری تخمدان‌ها در اندومتریوز بروز می‌کند شامل درد پریودی، درد در هنگام یا بعد از رابطه جنسی، درد هنگام ادرار، درد با حرکات روده، درد در پایین شکم، کمردرد، ناباروری زنان، مشکل در باردار شدن یعنی نازایی و نفخ شکم است. کیست شکلاتی می‌تواند علائم مختلفی را ایجاد کند که برخی را در ادامه بیان کرده‌ایم:
- درد قاعدگی شدید: درد شدید در ناحیه‌ی لگن و شکم که ممکن است قبل، حین یا بعد از قاعدگی رخ دهد.
- درد لگن: درد مزمن در ناحیه‌ی لگن که ممکن است با فعالیت جنسی، دفع ادرار یا مدفوع نیز بدتر شود.
- ناباروری: اندومتریوز می‌تواند با ایجاد التهاب و آسیب به لوله‌های فالوپ، باروری را تحت تاثیر قرار دهد.
- علائم دیگر: علائم دیگری مانند خستگی، حالت تهوع، اسهال و یبوست نیز ممکن است در برخی از زنان مبتلا به اندومتریوز مشاهده شود.
کیست شکلاتی می‌تواند کیفیت زندگی زنان را به طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار دهد و به درمان طولانی مدت نیاز داشته باشد.
آیا اندومتریوز سرطان است؟
اگرچه اندومتریوز و سرطان تخمدان هر دو می‌توانند علائم مشابهی مانند نفخ شکم، فشار و درد کشاله ران ایجاد کنند اما این دو بیماری کاملاً مجزا هستند. اندومتریوز نوعی سرطان نیست اما افراد مبتلا به اندومتریوز ممکن است خطر ابتلا به سرطان تخمدان را داشته باشند.
اندومتریوز یک بیماری مزمن است که در آن سلول‌های شبیه به سلول‌های آندومتر (پوشش داخلی رحم) در سایر قسمت‌های بدن رشد می‌کنند. افراد مبتلا به اندومتریوز ممکن است دچار درد کشاله ران، قاعدگی دردناک و مشکل در باردار شدن شوند.
سرطان تخمدان نیز شامل رشد غیرطبیعی بافت در سیستم تولید مثل می‌شود. برخلاف سلول‌های اندومتر در اندومتریوز، رشد در سرطان تخمدان خوش‌خیم نیست. این سلول‌ها می‌توانند به سلول‌های سالم آسیب برسانند و به سایر قسمت‌های بدن گسترش یابند.
در حالی که علائم سرطان تخمدان و اندومتریوز می‌تواند مشابه باشد، علائم سرطان تخمدان کمتر به چرخه قاعدگی مرتبط است.
آندومتریوز بعد از یائسگی
برداشتن تخمدان‌ها منجر به یائسگی می‌شود. کمبود هورمون‌هایی که توسط تخمدان‌ها تولید می‌شوند، می‌تواند در برخی از بیماران درد اندومتریوز را بهبود بخشد اما در برخی دیگر، بافت اندومتریوز باقی‌مانده بعد از عمل به ایجاد علائم ادامه می‌دهد. یائسگی زودرس همچنین خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی، برخی مشکلات متابولیک و مرگ زودرس را افزایش می‌دهد.
اندومتریوز زمانی رخ می‌دهد که بافت آندومتر در ناحیه لگن رشد کرده و گسترش یابد و باعث ایجاد لکه‌ها و کیست شود. تشخیص آن معمولا دیرهنگام، یعنی در سنین ۳۰ تا ۵۰ سالگی انجام می‌شود البته همیشه به خود فرد بستگی دارد.
یکی از روش‌های حذف اندومتریوز زمانی که در سنین بالاتر تشخیص داده می‌شود، برداشتن رحم است. این کار در زنانی که بیش از ۵۰ سال سن دارند، نزدیک به یائسگی هستند و دیگر نمی‌خواهند باردار شوند، انجام می‌شود. در برخی از بیماران یائسگی باعث از بین رفتن اندومتریوز می‌شود. اما این معمولاً در زنانی که اندومتریوز خفیف دارند و علائم آنها خفیف است، اتفاق می‌افتد.
آندومتریوز و بارداری: امکان بارداری با وجود کیست آندومتریوما
داشتن اندومتریوز به طور ضروری به معنای وجود مشکل ناباروری نیست. در واقع بین 50 تا 70 درصد از زنان مبتلا به اندومتریوز بدون هیچ گونه عارضه‌ای باردار می‌شوند. در مقابل بقیه بیماران مبتلا به اندومتریوز به دلیل این بیماری با ناباروری روبرو خواهند شد، چه به دلیل آسیب لوله‌ها یا کاهش ذخیره‌ی تخمدان یا کیفیت تخمک، و یا به دلایل دیگر ممکن است این رویداد اتفاق بیافتد.
در این موارد این بیماران برای باردار شدن باید به تکنیک‌های مختلف کمک باروری متوسل شوند. در واقع بسیاری از بیماران مبتلا به اندومتریوز از ابتلا به این بیماری بی اطلاع هستند و زمانی که به دلیل مشکلات باروری به متخصص مراجعه می‌کنند، تشخیص داده می‌شود.
احتمال بارداری با اندومتریوز
باردار شدن به عوامل مختلفی از جمله درجه و وسعت اندومتریوز در سیستم تولید مثل بستگی دارد. به این ترتیب، اندومتریوز دارای مراحل مختلفی (I تا IV) است که به ترتیب به معنای حداقل، خفیف، متوسط و شدید بودن بیماری است.
بنابراین اگر زنی بداند که اندومتریوز دارد، زمانی که می‌خواهد باردار شود اولین قدمی که باید بردارد بررسی وضعیت اندومتریوز است. این امر به بیمار اجازه می‌دهد تا با کمک متخصص، گزینه‌های احتمالی برای باردار شدن را ارزیابی کند.
آیا اندومتریوز در بارداری خطرناک است؟
اندومتریوز می‌تواند در دوران بارداری عوارضی ایجاد کند. وجود این بیماری می‌تواند خطر زایمان زودرس را افزایش دهد و گاه در دوران بارداری درد یا سایر علائم را تجربه کرد. با این حال زنان مبتلا به اندومتریوز به طور کلی بارداری سالمی را تجربه می‌کنند.
متأسفانه بیماران ممکن است در دوران بارداری خود اندومتریوز را تجربه کنند، اگرچه گفته می‌شود که این بیماری در مقایسه با درد رایجی که زنان مبتلا به این بیماری تجربه می‌کنند کمتر دردناک است.
مشخص است که اندومتریوز به دلیل محیط هورمونی که از تشدید بیش از حد بیماری جلوگیری می‌کند در شدت کمتری در دوران بارداری دارد. این یک واقعیت است که اندومتریوز می‌تواند پس از زایمان بازگردد. زن باردار مبتلا به اندومتریوز به عنوان یک مورد پرخطر در نظر گرفته می‌شود زیرا این بیماری می‌تواند برای مادر و نوزاد کشنده باشد.
آندومتریوز و لکه بینی
یکی دیگر از علل طبیعی که به طور قابل توجهی بر بروز لکه بینی تأثیر می‌گذارد اندومتریوز است. یک اختلال دردناک زنانه که با وجود بافت اندومتر در مکان‌های خارج از رحم (آندومتر اکتوپیک) مانند لوله‌های فالوپ، تخمدان و دهانه رحم مشخص می‌شود.
با وجود اینکه بافت اندومتر در جایی که نباید باشد قرار دارد، اما همچنان به تحریکات هورمونی تخمک گذاری حساس است و به همین دلیل آندومتر اکتوپیک همان تغییرات آندومتر رحم را تجربه می‌کند. آندومتر اکتوپیک همچنین منجر به بی نظمی قاعدگی قابل توجه و لکه بینی می‌شود که ناشی از تعدیل هورمونی قابل توجهی است که عمدتاً به دلیل ریزش آندومتر ایجاد می‌شود.
هنگامی‌که لکه بینی با تخمک گذاری همزمان می‌شود و این پدیده برای چندین سیکل تکرار می‌شود، زن باید فوراً به متخصص زنان مراجعه کند، زیرا ممکن است به کیست تخمدان مبتلا باشد.
درمان آندومتریوز چیست؟
تشخیص کیست شکلاتی برای ارائه‌ی درمان موثر و دقیق این بیماری بسیار مهم است. تشخیص معمولاً با معاینه فیزیکی دقیق، بررسی سابقه‌ی بیمار و استفاده از برخی آزمایش‌های تصویربرداری و آزمایشگاهی انجام می‌شود. روش‌های رایج در تشخیص آندومتریوز شامل موارد زیر است:
- معاینهی زنان: پزشک با معاینهی ناحیه لگن زن، علائم آندومتریوز را ارزیابی می‌کند. در معاینه لگن، اطلاعات اولیه در مورد اندازه و محل کیست‌ها به دست می‌آید.
- سونوگرافی: سونوگرافی یک روش تشخیصی رایج است که به مشاهده‌ی کیست‌ها در تخمدان‌ها و ناحیه لگن کمک می‌کند. سونوگرافی واژینال می‌تواند برای به دست آوردن تصویری نزدیک‌تر از اندام‌های داخلی استفاده شود.
- تصویربرداری MRI: می‌تواند برای به دست آوردن تصاویر دقیق‌تر و بررسی بافت‌های اطراف کیست شکلاتی استفاده شود. این روش به ویژه در ارزیابی کیست‌های بزرگ یا پیچیده مفید است.
- لاپاروسکوپی: لاپاروسکوپی یک روش جراحی است که دسترسی مستقیم به حفره‌ی شکمی را فراهم می‌کند. این روش به شناسایی آندومتریوز و تعیین اندازه‌ی آن کمک می‌کند.
- بیوپسی: در حین لاپاروسکوپی می‌توان نمونه‌ای از بافت را برای بررسی پاتولوژیک جمع‌آوری کرد. این نمونه می‌تواند به تعیین اینکه آندومتریوز خوش‌خیم (غیرسرطانی) یا بدخیم (سرطانی) است، کمک کند.
درمان آندومتریوز با روغن سیاه دانه ممکن است؟
از گذشته تا به حال در طب سنتی از روغن سیاه‌دانه برای درمان طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها و مشکلات استفاده می‌شود. یکی از کاربردهای قابل توجه این روغن، تسکین علائم دردناک اندومتریوز است. روغن سیاه‌دانه به واسطه‌ی دارا بودن خواص ضدالتهابی، ضدباکتریایی و ضداسپاسم به طور طبیعی می‌تواند التهاب و درد ناشی از اندومتریوز را التیام بخشد.
مصرف این روغن به دو صورت خوراکی و موضعی امکان‌پذیر است. در روش خوراکی، می‌توانید روغن سیاه‌دانه را به صورت مستقیم یا مخلوط با غذا میل کنید. در روش موضعی نیز می‌توان چند قطره از روغن را روی نواحی دردناک ماساژ داد.
درمان سریع آندومتریوز
گاهی درمان هورمونی می‌تواند درد ناشی از اندومتریوز را تسکین دهد یا آرام کند. افزایش و کاهش هورمون‌ها در طول چرخه‌ی قاعدگی باعث ضخیم شدن، تجزیه و خونریزی بافت آندومتر می‌شود. هورمون‌های مصنوعی می‌توانند رشد بافت را کُند کرده و از تشکیل بافت جدید جلوگیری کنند. هورمون درمانی اندومتریوز را به طور دائم از بین نمی‌برد. ممکن است علائم پس از پایان درمان دوباره ظاهر شوند.
درمان آندومتریوز با دارو
قرص های ضدبارداری و واکسن‌ها برای کنترل هورمون‌هایی که اندومتریوز را تحریک می‌کنند استفاده می‌شوند. بسیاری از افراد با استفاده از ضد بارداری‌های هورمونی، جریان قاعدگی سبک‌تر و کوتاه‌تری دارند. در برخی موارد، استفاده از ضد بارداری‌های هورمونی درد را تسکین می‌دهد یا از بین می‌برد. اگر قرص‌های ضد بارداری را به مدت یک سال یا بیشتر و بدون وقفه مصرف کنید، احتمال تسکین بیشتر می‌شود.
نتیجه‌گیری
آندومتریوز بیماری‌ای مزمن و پیچیده است که بر سلامت زنان تأثیر زیادی می‌گذارد و به علت رشد غیرطبیعی بافت آندومتر در خارج از رحم، می‌تواند درد و مشکلات باروری ایجاد کند. تشخیص و درمان این بیماری به روش‌های مختلفی از جمله معاینات فیزیکی، تصویربرداری و روش‌های جراحی صورت می‌گیرد.
علل مختلفی مانند استعداد ژنتیکی، عدم تعادل هورمونی و مشکلات سیستم ایمنی می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند. اگرچه درمان‌های هورمونی و دارویی می‌توانند علائم را تسکین دهند، اما آندومتریوز اغلب نیازمند مدیریت بلندمدت است تا کیفیت زندگی بیماران بهبود یابد و عوارض ناشی از آن کنترل شود.
«اگر شما هم تجربه‌ی آندومتریوز را دارید و می توانید به سایر خوانندگان این مقاله در درک بهتر این بیماری کمک کنید، در قسمت نظرات تجربه‌ی خود را بنویسید.»
منابع:
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/10857-endometriosis
https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/endometriosis
https://www.yalemedicine.org/conditions/endometriosis
https://www.healthdirect.gov.au/endometriosis
https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/conditionsandtreatments/endometriosis
