درد رشد یک پدیده شایع در کودکان و نوجوانان است که به صورت دردهای مبهم و گرفتگی‌های عضلانی در پاها، به‌ویژه در شب، ظاهر می‌شود و می‌تواند باعث بیداری کودک از خواب شود. این دردها معمولاً با فعالیت بدنی زیاد در طول روز مرتبطند و با افزایش سن و با تکمیل فرایند رشد، به خودی خود برطرف می‌شوند. در این مقاله از دکتر مایکو می‌خواهیم با این درد، نحوه‌ی تشخیص و درمان آن بیشتر آشنا شویم.
درد رشد چیست؟
به مجموعه‌ای از دردهای عضلانی و استخوانی گفته می‌شود که معمولاً در دوران کودکی و نوجوانی تجربه می‌شوند. این دردها اغلب در نواحی پاها، به ویژه در ساق پا، ران و پشت زانو ظاهر می‌شوند و بیشتر در عصر یا شب شدت می‌گیرند. برخلاف تصور رایج، درد رشدهای رشد قد الزاماً به رشد استخوان‌ها مربوط نیست و هنوز ارتباط مستقیم آن با فرآیند رشد به طور علمی اثبات نشده است.
در واقع، این درد بیشتر به عنوان یک تشخیص افتراقی شناخته می‌شود؛ یعنی زمانی که پزشک سایر علل درد را رد می‌کند، این عنوان را برای دردهای مبهم و دوره‌ای کودک به کار می‌برد. این دردها معمولاً بی‌خطرند و با گذشت زمان کاهش می‌یابند، اما در برخی موارد می‌توانند باعث بی خوابی، اضطراب یا نگرانی والدین شوند.
علت درد رشد چیست؟
پژوهش‌های فعلی بیشتر این درد را به عنوان یکی از پیامدهای پیچیده رشد سریع و تعامل عوامل مختلف جسمی و محیطی تعریف می‌کنند. در این بخش، نگاهی دقیق‌تر به علل محتمل دردهای رشد قد می‌اندازیم.
دلایل درد رشد در کودکان و نوجوانان
- رشد سریع استخوان‌ها نسبت به عضلات و بافت‌های نرم: در دوران جهش رشدی، استخوان‌ها با سرعت بیشتری نسبت به عضلات گسترش می‌یابند که می‌تواند موجب کشش و فشار موقت در ناحیه‌های خاص شود.
- فعالیت بدنی شدید در طول روز: کودکان پرتحرک بیشتر در معرض خستگی عضلانی هستند. این فشار مداوم روی بافت‌ها ممکن است شب هنگام به شکل درد ظاهر شود.
- آستانه پایین درد در برخی کودکان: برخی کودکان حساسیت بیشتری نسبت به درد دارند و محرک‌های جزئی مانند کشش عضلانی را نیز دردناک تجربه می‌کنند.
- اختلالات خواب و خستگی مزمن : کم‌خوابی و استراحت ناکافی در کودکان موجب کاهش آستانه تحمل درد می‌شود و واکنش عصبی به درد را تشدید می‌کند.
درد رشد در بزرگسالان
- درد معمولاً در هر دو پا احساس می‌شود، نه فقط در یک سمت
- شدت درد در شب بیشتر است و ممکن است کودک را از خواب بیدار کند
- درد در صبح از بین می‌رود و در فعالیت‌های روزانه اختلالی ایجاد نمی‌کند
- ظاهر مفصل طبیعی است؛ بدون تورم، قرمزی یا گرما
- درد ممکن است به صورت دوره‌ای ظاهر شود و سپس برای مدتی ناپدید گردد.
علائم درد رشد در کودکان و نوجوانان
برخی از نشانه‌هایی که کودکان دارای درد رشد اغلب تجربه می‌کنند، شامل موارد زیر است :
- درد در دو طرف بدن: به خصوص در ساق پا، ران یا پشت زانو
- بروز درد در شب یا هنگام خواب : کودک ممکن است از خواب بیدار شود و گریه کند.
- عدم وجود علائم ظاهری: برخلاف درد ناشی از التهاب یا آسیب، معمولاً تورم، قرمزی یا داغی وجود ندارد.
- عدم تداخل با فعالیت‌های روزمره: کودک در طول روز معمولاً فعال است و از درد شکایتی ندارد.
- حس مبهم و متناوب درد: گاهی کودک نمی‌تواند محل دقیق درد را نشان دهد.
گزارشی در کلینیک ارتوپدی دانشگاه علوم پزشکی شیراز نشان داد که در بیش از ۷۰٪ موارد، کودکان مبتلا به درد رشد، علائم در هر دو پا داشتند و بیشتر در طول شب شدت می‌گرفت.
آیا درد رشد خطرناک است؟
در اغلب موارد، دردهای رشد نشانه‌ای از بیماری جدی نیست اما اگر درد با علائمی مانند تب، تورم مفصل، لنگیدن، بی اشتهایی کودکان یا ضعف همراه باشد، باید حتماً به پزشک مراجعه کرد. این علائم ممکن است نشان‌دهنده‌ی بیماری‌هایی باشند که نیازمند بررسی تخصصی هستند.
درد رشد قد چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص این درد یکی از چالش‌های رایج والدین و پزشکان است، چون این حالت علائمی مشابه با بیماری‌های جدی‌تر دارد اما منشأ آن معمولاً خوش‌خیم است. روند تشخیص به‌جای اتکا بر یک آزمایش خاص، متکی به حذف علل دیگر و بررسی دقیق علائم کودک است. در ادامه، مراحل اصلی ارزیابی آن را مرور می‌کنیم.
- بررسی علائم بالینی
- معاینه فیزیکی و بررسی‌های تخصصی
- آزمایش‌های تکمیلی در موارد مشکوک
پیشگیری از دردهای رشد قد
این بیماری اگرچه معمولاً بی‌خطر و گذراست، اما همچنان می‌تواند خواب کودک را مختل کند، باعث اضطراب والدین شود و زندگی روزمره را تحت تأثیر قرار دهد. خبر خوب این است که با رعایت چند اصل ساده، می‌توان احتمال بروز آن را کاهش داد یا شدت آن را کنترل کرد. پیشگیری از درد رشد بیشتر به بهینه‌سازی سبک زندگی کودک و توجه به سلامت جسمی و روانی او وابسته است.
- تغذیه کامل و متعادل : اطمینان حاصل کنید که کودک شما به اندازه کافی ویتامین D، کلسیم، منیزیم و پروتئین دریافت می‌کند. این مواد مغذی برای رشد استخوان‌ها و سلامت عضلات ضروری هستند.
- فعالیت بدنی متناسب با سن : فعالیت زیاد یا بیش از حد سنگین ممکن است موجب خستگی عضلانی شود. بهتر است کودک در طول روز تحرک داشته باشد ولی به‌اندازه‌ای که بدن فرصت بازیابی را نیز پیدا کند.
- خواب منظم و باکیفیت : خواب مناسب نه‌تنها برای رشد فیزیکی مهم است، بلکه در تنظیم سیستم عصبی و تحمل درد نیز نقش دارد. ایجاد یک روتین خواب آرام بخش مثل خواندن کتاب یا حمام گرم می‌تواند مؤثر باشد.
- مصرف مایعات کافی : کم آبی بدن در کودکان می‌تواند به گرفتگی عضلات منجر شود. بنابراین نوشیدن آب در طول روز ضروری است، حتی اگر کودک فعالیت زیادی نداشته باشد.
- کاهش استرس و اضطراب : اضطراب، حتی در کودکان، می‌تواند آستانه تحمل درد را کاهش دهد. فضای خانوادگی آرام، گفت‌وگوی حمایتی و اجتناب از تنش‌های غیرضروری تأثیر زیادی دارد.
- قرار گرفتن در معرض نور خورشید : حداقل ۱۵ دقیقه قرار گرفتن در نور طبیعی خورشید به جذب ویتامین D کمک می‌کند و برای رشد استخوانی کودک ضروری است.
درمان درد رشد چیست؟
درمان این درد معمولاً با هدف کاهش ناراحتی کودک، آرام سازی ذهنی والدین و بهبود کیفیت خواب شبانه صورت می‌گیرد. اگرچه این نوع درد اغلب خودبه‌خود از بین می‌رود، اما روش‌های ساده، ایمن و مؤثری وجود دارند که می‌توانند این روند را تسریع کنند و نیاز کودک به مراجعه مکرر به پزشک را کاهش دهند.
درمان خانگی درد رشد
- ماساژ ملایم ناحیه دردناک: ماساژ آرام عضلات پا یا پشت زانو کمک می‌کند جریان خون بهتر شود و درد کاهش یابد.
- استفاده از پد گرم یا بطری آب گرم : گرما آرام‌کننده عضله است و به کاهش اسپاسم یا گرفتگی کمک می‌کند.
- حمام آب گرم قبل از خواب : نه تنها آرامش جسمی ایجاد می‌کند بلکه بی‌خوابی مرتبط با درد را نیز کاهش می‌دهد.
- تمرینات کششی ساده : انجام حرکات ملایم قبل از خواب، به‌ویژه در کودکانی که روزهای پرتحرک دارند، فشار عضلانی را کاهش می‌دهد.
داروهای ایمن برای کاهش درد رشد
در صورتی که درد کودک شدید یا مکرر باشد، پزشک ممکن است داروهای زیر را توصیه کند :
- استامینوفن یا ایبوپروفن : این داروها التهاب ندارند، درد را کاهش می‌دهند و بی‌خطر هستند.
- اجتناب از آسپرین در کودکان : مصرف آسپرین ممکن است خطر سندرم ری را افزایش دهد و برای کودکان توصیه نمی‌شود.
- تجویز دوز مناسب بر اساس سن و وزن کودک : والدین نباید بدون مشورت با پزشک دوز را تغییر دهند.
سخن پایانی
درد رشد، اگرچه نامش ممکن است نگران کننده به نظر برسد، اما در بیشتر موارد بخشی طبیعی از فرآیند رشد کودکان و نوجوانان است. این دردها معمولاً گذرا، بی‌خطر و قابل مدیریت هستند و با مراقبت‌های ساده خانگی، تغذیه مناسب و توجه والدین به راحتی کنترل می‌شوند. با این حال، آگاهی از علائم هشداردهنده و تفاوت درد رشد با بیماری‌های جدی‌تر، نقش مهمی در حفظ سلامت کودک دارد.
اگر شما والدینی هستید که فرزندتان از دردهای شبانه شکایت دارد، آرامش خود را حفظ کنید. اغلب این دردها بخشی از مسیر طبیعی رشد هستند. اما اگر احساس کردید چیزی فراتر از درد رشد در جریان است، مشورت با پزشک متخصص کودکان بهترین تصمیم خواهد بود.
«اگر شما هم در مورد درد رشد اطلاعات یا سوالی دارید در قسمت نظرات با من و خوانندگان این مقاله به اشتراک بگذارید.»
