تب کریمه کنگو یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های ویروسی مشترک بین انسان و حیوان است که با میزان مرگ‌ومیر بالا و سرعت انتقال سریع، به‌خصوص در مناطق گرمسیری و دام‌پرور، نگرانی‌های بهداشتی گسترده‌ای ایجاد کرده است. این بیماری که توسط کنه‌ها منتقل میشود، می‌تواند از دام به انسان و حتی از انسان به انسان سرایت کند. در ادامه این مقاله از دکتر مایکو می‌خواهم علت، راه‌های انقال و درمان تب کریمه را بررسی کنم.
تب کریمه کنگو چیست؟
تب کریمه کنگو Crimean-Congo Hemorrhagic Fever (CCHF) یک بیماری ویروسی حاد و تب‌دار است که می‌تواند با خونریزی داخلی و خارجی همراه باشد. عامل این بیماری ویروسی از خانواده Bunyaviridae و جنس نورویروس است. این ویروس در اصل از طریق گزش کنه‌ها به انسان منتقل میشود، اما می‌تواند از طریق تماس مستقیم با خون یا ترشحات بدن حیوان یا انسان آلوده نیز سرایت کند.
این بیماری نخستین‌بار در دهه ۱۹۴۰ در شبه‌جزیره کریمه (اوکراین امروزی) شناسایی شد و بعدها در دهه ۱۹۵۰ در جمهوری دموکراتیک کنگو نیز گزارش شد. به همین دلیل، نام این بیماری ترکیبی از دو منطقه‌ی “کریمه” و “کنگو” است. امروزه مواردی از تب کریمه کنگو در بیش از ۳۰ کشور از جمله ایران، ترکیه، پاکستان، افغانستان، کشورهای آفریقایی، اروپای شرقی و خاورمیانه گزارش شده است.
تب کریمه کنگو در ایران
تب کریمه کنگو یکی از مهم‌ترین بیماری‌های ویروسی مشترک بین انسان و حیوان در ایران است که به‌ویژه در فصل بهار و تابستان، هم‌زمان با افزایش فعالیت کنه‌ها، شیوع بیشتری پیدا می‌کند. استان‌هایی که بیشترین موارد ابتلا را ثبت کرده‌اند شامل: سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، کرمان، هرمزگان، فارس، کردستان و ایلام
در این مناطق، دامداری سنتی، ذبح خانگی و نبود کنترل مناسب بر کشتارگاه‌ها، زمینه‌ساز افزایش خطر ابتلاست. طبق آمار رسمی وزارت بهداشت بیش از ۷۰ درصد مبتلایان به تب کریمه کنگو در ایران با دام یا گوشت تازه تماس مستقیم داشته‌اند. بنابراین، آموزش و نظارت دقیق در این استان‌ها اهمیت بالایی دارد. در سال‌های اخیر، با اطلاع‌رسانی گسترده، کنترل و مدیریت بیماری نسبتاً بهبود یافته، اما هنوز هم مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری در کشور وجود دارد.
| بیشترین شیوع تب کریمه کنگو در کشورهای… | مناطق خاص پرخطر |
| ایران | سیستان و بلوچستان، کرمان |
| ترکیه | مناطق روستایی و شرقی |
| پاکستان | ایالت بلوچستان |
| افغانستان | ولایت‌های غربی و جنوبی |
| سودان، اوگاندا، آفریقای جنوبی | مناطق دشت و دام‌پرور |
تب کریمه کنگو واگیر دار است؟
بله، تب کریمه کنگو یک بیماری واگیردار و قابل انتقال از فرد به فرد محسوب میشود. اما شدت واگیردار بودن آن مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا نیست. بیشتر انتقال‌ها در شرایط زیر رخ می‌دهد:
| شرایط انتقال | میزان خطر | اقدامات پیشگیرانه |
| گزش کنه آلوده | بسیار بالا | پوشیدن لباس محافظ، سم‌پاشی دام |
| تماس با خون دام یا انسان مبتلا | بسیار بالا | استفاده از دستکش و ماسک |
| تماس بیمار با پزشک یا پرستار بدون | بالا | استفاده کامل از تجهیزات حفاظتی |
| تماس روزمره با بیمار (مثل صحبت یا حضور در یک اتاق) | پایین | رعایت فاصله، ماسک زدن |
در مجموع، با رعایت اصول بهداشتی و استفاده از تجهیزات مناسب، انتقال بیماری به دیگران کاملاً قابل پیشگیری است. باید دانست که هر فرد مشکوک به تب کریمه کنگو باید تا زمان بهبودی کامل، ایزوله شود.
راه‌های انتقال: تب کریمه کنگو چگونه منتقل میشود؟
یکی از جنبه‌های مهم در کنترل و پیشگیری از تب کریمه کنگو، شناخت دقیق مسیرهای انتقال ویروس است. این ویروس به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم از طریق حیوانات، کنه‌ها و انسان‌ها قابل انتقال است.
۱. انتقال از طریق گزش کنه
رایج‌ترین راه انتقال، گزش کنه آلوده از نوع هیالوما (Hyalomma) است. این کنه‌ها که در نواحی گرم و خشک زندگی می‌کنند، ویروس را از طریق خون حیوانات آلوده دریافت کرده و به انسان منتقل می‌کنند.
- معمولاً کشاورزان، دامداران و چوپانان بیشترین خطر را دارند.
- فصل تابستان، به‌ویژه تیر و مرداد، زمان اوج فعالیت کنه‌هاست.
۲. تماس با خون یا بافت حیوان آلوده
این نوع انتقال در افرادی که در تماس مستقیم با دام‌ها هستند، بسیار شایع است:
- تماس با خون، گوشت خام یا ترشحات حیواناتی مانند گاو، گوسفند، بز و شتر
- ذبح حیوان در محیط‌های سنتی بدون تجهیزات حفاظتی
- لمس یا شستشوی گوشت تازه بدون دستکش
پژوهشی در استان سیستان و بلوچستان نشان داده است که بیش از ۷۵٪ موارد انسانی با ذبح سنتی و مصرف گوشت تازه مرتبط بوده‌اند.
۳. انتقال از انسان به انسان
برخلاف برخی دیگر از تب‌های ویروسی، تب کریمه کنگو می‌تواند بین انسان‌ها نیز منتقل شود، به‌ویژه از طریق:
- تماس با خون، ترشحات بدن یا مایعات بیولوژیک فرد مبتلا
- استفاده از سرنگ مشترک
- تماس نزدیک در محیط‌های بیمارستانی بدون رعایت پروتکل‌های ایمنی
آیا گوشت پخته خطر دارد؟
خیر. ویروس تب کریمه کنگو در برابر حرارت بسیار حساس است. بنابراین مصرف گوشت پخته‌شده با دمای بالای ۷۰ درجه سانتی‌گراد بی‌خطر است. اما خطر اصلی تماس با گوشت خام یا خون حیوان تازه ذبح‌شده است.
| مسیر انتقال | گروه‌های پرخطر | اقدامات پیشگیرانه |
| گزش کنه آلوده | دامداران، چوپانان، عشایر | استفاده از لباس بلند، ضدکنه، بررسی بدن |
| تماس با حیوان آلوده | کارگران کشتارگاه، قصاب‌ها، خانوارهای روستایی | استفاده از دستکش، ماسک و گندزدایی وسایل |
| انتقال بین انسان‌ها | پرسنل پزشکی، خانواده بیمار | رعایت اصول کنترل عفونت در بیمارستان‌ها |
علائم تب کریمه کنگو
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های تب کریمه کنگو، شروع ناگهانی و شدید علائم آن است.
علائم تب کنگو بعد از چند روز مشخص میشود؟
در اغلب موارد، علائم بین ۱ تا ۳ روز پس از انتقال بروز می‌کند، اما دوره‌ی نهفتگی می‌تواند تا ۹ روز نیز طول بکشد.
مراحل پیشرفت بیماری تب کریمه
علائم این بیماری به‌طور کلی در دو مرحله اصلی ظاهر می‌شوند: مرحله پیش از خونریزی و خونریزی.
۱. مرحله پیش از خونریزی (Pre-hemorrhagic phase): در این مرحله علائم غیراختصاصی ظاهر می‌شوند که ممکن است با بیماری‌های ویروسی دیگر اشتباه گرفته شوند:
- تب بالا (بالای ۳۸.۵ درجه)
- دردهای عضلانی، به‌ویژه در پاها و کمر
- سردرد شدید، به‌ویژه در پیشانی و پشت چشم‌ها
- لرز و تعریق
- تهوع و استفراغ
- درد شکم و اسهال
- احساس خستگی شدید و خواب‌آلودگی
- قرمزی چشم و صورت
۲. مرحله خونریزی (Hemorrhagic phase): بیماران مبتلا به نوع شدید بیماری، پس از حدود ۳ تا ۵ روز وارد مرحله خونریزی می‌شوند و این علائم را تجربه می‌کنند:
- خونریزی زیر پوستی (پتشی، پورپورا)
- خونریزی از بینی (epistaxis)
- خونریزی لثه
- وجود خون در ادرار و مدفوع
- کبودی‌های بدون دلیل
- خونریزی داخلی شدید که می‌تواند منجر به شوک و مرگ شود
درصد مرگ‌ومیر بر اثر تب کریمه
طبق آمار منتشر شده توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO)، میزان مرگ‌ومیر در تب کریمه کنگو بین ۱۰ تا ۴۰ درصد گزارش شده است. این رقم در برخی موارد تا ۵۰ درصد نیز افزایش می‌یابد، به‌ویژه در بیمارانی که دیر مراجعه می‌کنند یا در مناطق با امکانات پزشکی ضعیف زندگی می‌کنند.
«در بسیاری از مناطق، تأخیر در تشخیص به علت شباهت علائم اولیه با بیماری‌هایی مانند آنفلوآنزا یا تب دنگی، عامل اصلی بالا رفتن میزان مرگ‌ومیر است.» – گزارش WHO
تب کریمه کنگو قابل درمان است؟
در حال حاضر، درمان خاصی که ویروس را به‌طور کامل از بین ببرد، وجود ندارد. با این حال، اقدامات درمانی حمایتی می‌توانند شانس زنده‌ماندن بیمار را به‌طور چشمگیری افزایش دهند. درمان‌های رایج عبارت‌اند از:
مصرف داروی ریباویرین: (Ribavirin) یک داروی ضدویروسی که در موارد مشکوک و قطعی توصیه میشود و هم به‌صورت خوراکی و هم تزریقی قابل استفاده است. مصرف این دارو باید هر چه سریع‌تر، ترجیحاً در ۲۴ ساعت اول شروع علائم، آغاز شود.
درمان حمایتی: شامل تزریق مایعات و الکترولیت‌ها، کنترل خون‌ریزی‌ها و افزایش پلاکت خون، مراقبت ویژه در بخش ICU در موارد شدید. اگر درمان دیر شروع شود، احتمال مرگ‌ومیر به بیش از ۳۰ درصد می‌رسد بنابراین، تشخیص سریع و شروع درمان در همان ساعات اولیه اهمیت حیاتی دارد.
روش‌های پیشگیری از تب کریمه کنگو
با توجه به شدت بیماری و احتمال مرگ‌ومیر بالا در مبتلایان، پیشگیری از تب کریمه کنگو اهمیت بسیاری دارد. در حال حاضر هیچ واکسن تأییدشده‌ای برای عموم وجود ندارد، بنابراین تمرکز اصلی باید بر روی اقدامات پیشگیرانه و کنترل محیطی باشد.
۱. پیشگیری در دامداری‌ها و مناطق روستایی: بسیاری از موارد ابتلا در بین دامداران، عشایر و خانواده‌هایی که با دام در ارتباط مستقیم هستند، گزارش شده‌اند. نکات کلیدی عبارتند از:
- استفاده از لباس‌های محافظ (مانند شلوار بلند، پیراهن آستین‌بلند، چکمه و دستکش) هنگام حضور در مراتع و هنگام کار با دام
- سم‌پاشی مرتب بدن دام‌ها با ضدکنه‌ها (مثل پرمترین یا سایپرمترین) به ویژه در فصل گرما
- خودداری از تماس مستقیم با دام بدون تجهیزات محافظتی
- عدم نگهداری دام در حیاط یا نزدیکی محل سکونت
- آموزش افراد روستایی درباره‌ی علائم بیماری در دام و انسان
۲. پیشگیری در کشتارگاه‌ها و هنگام ذبح دام: کشتار سنتی و تماس مستقیم با خون و گوشت دام از مهم‌ترین عوامل شیوع تب کریمه کنگو در ایران هستند. برای کاهش خطر باید:
- تنها از کشتارگاه‌های مجاز و تحت نظارت دامپزشکی گوشت تهیه کرد
- از ذبح دام در منازل یا مراسم‌های سنتی مانند عید قربان خودداری کرد
- قصابان و کارگران کشتارگاه از دستکش، پیش‌بند پلاستیکی، عینک و ماسک استفاده کنند
- پس از ذبح، گوشت به مدت ۲۴ ساعت در یخچال (۴ درجه) قرار گیرد تا ویروس احتمالی غیرفعال شود
۳. پیشگیری در مراکز درمانی: درمانگران و پرستاران با بالاترین ریسک انتقال انسان به انسان مواجه‌اند. برای جلوگیری از گسترش بیماری در بیمارستان‌ها باید:
- قرنطینه فوری بیماران مشکوک انجام شود
- پرسنل درمانی از تجهیزات حفاظت فردی کامل (PPE) استفاده کنند
- نمونه‌های آزمایشگاهی در شرایط ایمن و توسط افراد آموزش‌دیده منتقل شوند
- زباله‌های پزشکی و وسایل آلوده به درستی بی‌خطرسازی شوند
۴. پیشگیری در جامعه: برای عموم مردم نیز رعایت برخی اصول بهداشتی می‌تواند از انتقال بیماری جلوگیری کند:
- اجتناب از تماس با دام زنده در بازارهای سنتی یا مناطق عشایری
- خودداری از خوردن گوشت نیم‌پز یا جگر ناپخته
- اطمینان از خرید گوشت دارای مهر دامپزشکی
- آموزش کودکان و نوجوانان در مناطق روستایی برای پرهیز از بازی با کنه‌ها یا دام‌ها
«اگر شما هم در مورد تب کریمه کنگو اطلاعات یا سوالی دارید در قسمت نظرات با من و خوانندگان این مقاله به اشتراک بگذارید.»
