شقاق مقعدی یا فیشر مقعدی یعنی چه؟ شقاق نوعی بریدگی یا ترک کوچک در پوست اطراف مقعد است که معمولاً بر اثر فشار یا آسیب ناشی از دفع سخت یا زور زدن بیش از حد ایجاد میشود. این زخم سطحی اگر به موقع درمان نشود، میتواند به درد شدید، خونریزی و حتی عفونتهای ثانویه منجر شود.
براساس مقالهای در Journal of Gastrointestinal Surgery (۲۰۲۲)، بیش از ۶۰٪ بیماران مبتلا به شقاق در سال اول پس از یبوست مزمن یا زایمان دچار علائم اولیه میشوند. این نشان میدهد که شقاق مشکلی رایج اما قابل پیشگیری است.
بیماری شقاق مقعدی چیست با عکس:
شقاق به پارگی یا ترک در پوست اطراف مقعد گفته میشود که به خودی خود خطرناک نیست اما اگر درمان نشود میتواند عوارض زیادی داشته باشد. افرادی که بیشتر در معرض فیشر مقعدی هستند شامل افراد مبتلا به یبوست مزمن، اسهال مکرر، زنان باردار و پس از زایمان، نوزادان و افراد مسن هستند. همچنین، افرادی که سابقه جراحی یا بیماریهای مقعدی دارند، بیشتر در معرض خطر هستند.
آیا شقاق مقعدی خطرناک است؟
در حالت عادی، فیشر مقعدی بیماری خطرناکی نیست و با درمانهای ساده قابل کنترل است. اما اگر بهموقع درمان نشود، میتواند به مشکلات جدیتری منجر شود. شقاق یک بیماری شایع است و میتواند در هر سنی رخ دهد. تشخیص و درمان به موقع شقاق از پیشرفت آن و تبدیل شدن به شقاق مزمن جلوگیری میکند.
انواع شقاق مقعدی چیست؟
شقاق میتواند به دو شکل دیده شود :
- شقاق حاد: معمولاً تازه و سطحی بوده و طی ۴ تا ۶ هفته درمانپذیر است.
- شقاق مزمن: اگر زخم طی چند هفته بهبود نیابد و علائم ماندگار شوند، به شکل مزمن تبدیل شده و ممکن است نیاز به مداخلات جدیتری نظیر جراحی یا درمان با لیزر داشته باشد.
علت بیماری فیشر مقعدی
فیشر مقعدی معمولاً نتیجهی آسیب به پوست حساس اطراف مقعد است. این آسیب میتواند ناشی از عوامل مختلفی باشد که برخی مستقیماً باعث ایجاد ترک در پوست میشوند و برخی دیگر زمینهساز آن هستند. در ادامه، انواع علت شقاق مقعدی را بررسی میکنیم.
یبوست مزمن و دفع سخت: یبوست یکی از مهمترین دلایل ایجاد شقاق است. مدفوع خشک و سفت هنگام عبور از کانال مقعد فشار زیادی وارد میکند و باعث پارگی پوست میشود. زور زدن بیش از حد نیز این آسیب را تشدید میکند.
اسهال طولانیمدت: بر خلاف تصور رایج، اسهال مزمن نیز میتواند باعث شقاق شود. دفع مکرر مدفوع آبکی باعث تحریک و فرسایش پوست مقعد میشود و احتمال ایجاد ترک را افزایش میدهد.
رابطه جنسی مقعدی : این نوع رابطه میتواند به بافتهای حساس مقعد آسیب وارد کند و منجر به ایجاد ترک یا زخم شود. در موارد مکرر رابطه مقعدی، احتمال مزمن شدن شقاق وجود دارد.
بارداری و زایمان : در دوران بارداری، فشار رحم بر لگن و مقعد افزایش مییابد. همچنین در زایمان طبیعی، فشار شدید هنگام خروج نوزاد میتواند باعث آسیب به پوست مقعد شود. زنان پس از زایمان بیشتر در معرض شقاق هستند.
بیماریهای زمینهای : برخی بیماریها میتوانند باعث التهاب یا آسیب به مقعد شوند.
کاهش جریان خون در ناحیه مقعد: این امر میتواند باعث کاهش توانایی بافت در ترمیم شود.
علائم بیماری شقاق مقعدی
شناخت علائم فیشر مقعدی نقش مهمی در تشخیص و درمان بهموقع آن دارد. بسیاری از افراد علائم اولیه را جدی نمیگیرند و همین تأخیر میتواند منجر به مزمن شدن بیماری شود. در این بخش به بررسی مهمترین نشانههای شقاق مقعدی پرداختهایم که در افراد گوناگون ممکن است به صورت متفاوت ظاهر شوند.
درد شدید هنگام دفع :
رایجترین علامت شقاق مقعدی، احساس درد شدید و سوزش در حین دفع مدفوع است. این درد معمولاً به شکل تیرکشنده یا برنده توصیف میشود و ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت پس از دفع ادامه یابد. افراد مبتلا اغلب از دفع مدفوع اجتناب میکنند که این موضوع باعث تشدید یبوست و در نهایت وخیمتر شدن بیماری میشود.
وجود خون روشن در مدفوع :
ظاهر شدن خون تازه، روشن و سطحی روی مدفوع یا هنگام استفاده از دستمال توالت یکی دیگر از نشانههای مهم شقاق است. برخلاف خونریزی بواسیر که ممکن است بدون درد باشد، در شقاق خونریزی مقعدی معمولاً همراه با درد شدید است.
سوزش، خارش و التهاب در مقعد :
بسیاری از بیماران احساس سوزش مداوم یا خارش آزاردهنده را گزارش میکنند. این علائم ممکن است بر اثر تماس زخم با مدفوع، تعریق یا استفاده از شویندههای محرک تشدید شوند.
مشاهده زخم یا ترک در اطراف مقعد :
در برخی موارد، ترک یا شکاف سطحی اطراف مقعد با چشم قابل مشاهده است. این ترکها معمولاً در خط وسط خلفی مقعد قرار دارند و در شقاق مقعدی مزمن ممکن است پوست اطراف آن ضخیمتر یا سفیدرنگ شود.
ترشح چرکی و بوی ناخوشایند :
اگر بیماری وارد مرحله عفونت شود، ممکن است بیمار دچار ترشحات چرکی و التهاب گستردهتری در مقعد شود. در این شرایط باید فوراً به پزشک مراجعه کرد زیرا احتمال آبسه مقعدی یا فیستول مطرح میشود.
تفاوت شقاق با بواسیر در چیست؟
اگرچه شقاق (فیشر) و بواسیر (هموروئید) هر دو از بیماریهای مقعد هستند، اما تفاوتهای مهمی در ماهیت، علائم و درمان دارند:
| ویژگی | شقاق مقعدی | بواسیر |
| نوع آسیب | ترک یا زخم پوست | تورم وریدی |
| علائم | درد شدید هنگام دفع | خونریزی بدون درد |
| محل | معمولا در خط وسط خلفی مقعد | اطراف سوراخ مقعد |
| درمان اولیه | حمام گرم، پماد موضعی | کرمهای ضد التهاب، رژیم غذایی |
پیشگیری از بیماری شقاق مقعدی
پیشگیری از بیماری فیشر مقعدی نه تنها آسان است، بلکه با رعایت چند اصل ساده میتوان از بروز آن به طور مؤثری جلوگیری کرد. از آنجا که شقاق اغلب نتیجهی یبوست، دفع سخت یا تحریک مکانیکی مقعد است، تمرکز بر سبک زندگی سالم و مراقبتهای روزانه میتواند نقش کلیدی در جلوگیری از این بیماری داشته باشد.
روشهای تشخیص بیماری شقاق مقعدی
تشخیص دقیق بیماری فیشر مقعدی برای انتخاب بهترین روش درمانی ضروری است. بسیاری از علائم این بیماری با دیگر مشکلات مقعد مانند بواسیر یا فیستول شباهت دارند، بنابراین پزشک باید با دقت و استفاده از ابزارهای مناسب، نوع بیماری را مشخص کند. در ادامه، روشهای رایج و تخصصی تشخیص آن را بررسی میکنیم.
معاینه فیزیکی توسط پزشک
اولین و سادهترین روش تشخیص، معاینه بالینی مقعد است. پزشک با مشاهده مستقیم ترک یا زخم در اطراف مقعد، میتواند وجود شقاق مقعدی را تأیید کند. در مواردی که زخم سطحی و قابل مشاهده باشد، این روش کافی است. در فیشر حاد، معمولاً یک شکاف بیضیشکل در خط وسط خلفی مقعد دیده میشود که با درد و خونریزی همراه است.
آندوسکوپی
در مواردی که زخم در داخل کانال مقعد قرار دارد و با چشم قابل مشاهده نیست، پزشک از آندوسکوپ استفاده میکند. این ابزار یک لولهی کوتاه و باریک است که به پزشک اجازه میدهد داخل مقعد را بررسی کند.
سیگموئیدوسکوپی
اگر پزشک به بیماریهای دیگر مانند التهاب روده یا سرطان مشکوک باشد، ممکن است از سیگموئیدوسکوپی استفاده کند. این روش با استفاده از لولهای انعطافپذیر، قسمت انتهایی روده بزرگ را بررسی میکند.
کولونوسکوپی
در موارد پیچیدهتر یا زمانی که علائم با بیماریهای رودهای همپوشانی دارند، پزشک ممکن است کولونوسکوپی انجام دهد. این روش امکان بررسی کامل روده بزرگ را فراهم میکند و برای رد سایر بیماریها مفید است.
بیوپسی (نمونهبرداری)
اگر پزشک به عفونت یا بیماریهای خاص مانند HIV، سل یا سرطان مشکوک باشد، ممکن است از محل زخم نمونهبرداری کند. این روش برای تشخیص دقیقتر در موارد غیرمعمول کاربرد دارد.
شقاق مقعدی چگونه درمان میشود؟
درمان شقاق بسته به شدت و مدت آن متفاوت است. در مراحل اولیه، معمولاً با روشهای خانگی مانند افزایش مصرف فیبر، نوشیدن آب زیاد، استفاده از پمادهای موضعی (مانند لیدوکائین یا نیتروگلیسیرین)، و نشستن در آب گرم درمان میشود. در موارد شدیدتر یا مزمن، ممکن است نیاز به روشهای پیشرفتهتری مانند تزریق بوتاکس، لیزردرمانی، یا جراحی (اسفنکتروتومی داخلی) باشد.
درمان بیماری شقاق مقعدی
درمان بیماری فیشر بسته به شدت علائم، مدت زمان ابتلا و وضعیت عمومی بیمار متفاوت است. در مراحل اولیه، درمانهای خانگی و دارویی میتوانند مؤثر باشند، اما در موارد مزمن یا مقاوم به درمان، ممکن است نیاز به جراحی یا لیزر باشد. در این بخش، روشهای مختلف درمان شقاق را بهصورت کامل بررسی میکنیم.
درمان شقاق مقعدی در خانه
در مراحل ابتدایی بیماری، بسیاری از بیماران با رعایت نکات ساده و تغییر سبک زندگی بهبود مییابند. این روشها شامل :
حمام آب گرم (حمام سیتز) : نشستن در لگن آب گرم به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، چند بار در روز، باعث افزایش گردش خون و تسکین درد میشود.
رژیم غذایی پر فیبر: مصرف سبزیجات، میوهها، غلات کامل و حبوبات برای جلوگیری از یبوست و نرم شدن مدفوع ضروری است.
نوشیدن آب کافی: حداقل ۸ لیوان آب در روز برای حفظ رطوبت بدن و جلوگیری از خشکی مدفوع توصیه میشود.
استفاده از روغنهای طبیعی: روغن زیتون، روغن نارگیل و روغن حیوانی خاصیت ضد التهابی دارند و میتوانند به ترمیم زخم کمک کنند.
عسل و آلوئهورا: این مواد با خاصیت ضدعفونیکننده و ترمیمکننده، در کاهش التهاب و تسریع موثر هستند.
درمان دارویی فیشر مقعدی
اگر درمانهای خانگی مؤثر نباشند، پزشک ممکن است داروهای زیر را تجویز کند :
| نوع دارو | کاربرد |
| پماد نیتروگلیسیرین | کاهش فشار عصبی اسفنکتر و افزای جریان خون |
| لیدوکائین موضعی | بیحسکننده برای کاهش درد |
| پماد دیلتیازم | شلکننده عضله مقعد |
| ملینها | جلوگیری از یبوست و کاهش فشار هنگام دفع |
| داروهای ضد التهاب | کاهش التهاب و درد مقعد |
استفاده از این داروها باید طبق دستور پزشک باشد، زیرا مصرف نادرستشان میتواند باعث تحریک بیشتر ناحیهی آسیبدیده شود.
درمان شقاق با لیزر
در مواردی که شقاق مقعدی مزمن شده و به درمانهای دارویی پاسخ نمیدهد، لیزر درمانی گزینهای مؤثر و کمتهاجمی است. این روش بدون نیاز به بیهوشی عمومی انجام میشود و مزایای آن شامل :
- کاهش درد و خونریزی
- عدم نیاز به بخیه
- دوره نقاهت کوتاه
- احتمال بسیار کم بازگشت بیماری
هزینه درمان با لیزر بسته به کلینیک و نوع دستگاه متفاوت است، اما معمولاً بین ۴ تا ۱۰ میلیون تومان گزارش شده است.
جراحی شقاق مقعدی (اسفنکتروتومی)
در موارد شدید یا شقاقهای مزمن مقاوم، جراحی سنتی ممکن است لازم باشد. در این روش، بخشی از عضله اسفنکتر داخلی بریده میشود تا فشار کاهش یابد و زخم بهبود یابد. این روش معمولاً در بیمارستان و تحت بیهوشی انجام میشود و نیاز به مراقبتهای پس از عمل دارد.
طبق گزارش کلینیک التیام، جراحی سنتی ممکن است با درد و خونریزی همراه باشد و دوره نقاهت طولانیتری نسبت به لیزر داشته باشد.
بهترین پماد برای شقاق مقعدی
بهترین پماد برای شقاق معمولاً شامل پمادهای موضعی است که به کاهش درد، التهاب و اسپاسم عضلانی کمک میکنند. پمادهای موضعی مانند لیدوکائین، نیتروگلیسیرین، دیلتیازم و هیدروکورتیزون میتوانند در این زمینه مؤثر باشند. همچنین، پمادهای گیاهی مانند پماد آنتی فیشر که از عصاره بابونه و دارمازو تهیه شده است، به دلیل خواص ضد التهابی و قابض، میتوانند در بهبود شقاق مقعدی مفید باشند.
- لیدوکائین: یک بیحسکننده موضعی است که میتواند درد ناشی از شقاق را به طور موقت کاهش دهد.
- نیتروگلیسیرین: با گشاد کردن عروق و افزایش جریان خون در ناحیهی مقعد، به ترمیم زخم و کاهش اسپاسم عضلانی کمک میکند.
- دیلتیازم: یک مسدودکننده کانال کلسیم است که با شل کردن عضلات مقعد و افزایش جریان خون، به کاهش درد و التهاب کمک میکند.
- هیدروکورتیزون: یک کورتیکواستروئید موضعی است که به کاهش التهاب و خارش ناشی از شقاق کمک میکند.
- پماد آنتی فیشر: این پماد حاوی عصاره گیاهی دارمازو و بابونه است و با خواص قابض و ضدالتهابی خود، به بهبود زخمها و کاهش التهاب کمک میکند.
- پماد رکتول: حاوی عصاره گیاه میرتوس است و با خواص ضدالتهابی و آنتیباکتریال خود، به کاهش درد و التهاب و بهبود زخمها کمک میکند.
- پماد کالاندولا: حاوی عصاره گل همیشه بهار است و به دلیل خواص ضدالتهابی و ترمیمکنندگی، میتواند در بهبود شقاق مقعدی موثر باشد.
نکات استفاده از پماد برای فیشر مقعدی
- قبل از استفاده از هر پمادی، حتماً مقعد را تمیز و خشک کنید.
- برای استفاده از پمادها، مقدار مناسبی را روی ناحیه آسیبدیده بمالید و به آرامی ماساژ دهید.
در برخی موارد، ممکن است نیاز به استفاده از داروهای خوراکی مانند ملینها یا داروهای ضد درد باشد پس در صورت عدم بهبودی یا تشدید علائم، حتماً به پزشک مراجعه کنید. در جریان باشید که این اطلاعات صرفاً جنبهی آموزشی دارند و جایگزین توصیههای پزشکی نیستند. برای تشخیص و درمان مناسب، حتماً با پزشک یا متخصص مشورت کنید.
قرص برای درمان شقاق مقعدی
برای درمان فیشر مقعدی از قرصها به عنوان بخشی از درمان استفاده میشود. این قرصها معمولاً برای کاهش درد، کاهش اسپاسم عضلات مقعد یا بهبود جریان خون تجویز میشوند. همچنین، ملینها و مکملهای فیبر نیز برای درمان یبوست که میتواند عامل ایجاد شقاق باشد، استفاده میشوند. تجویز قرص باید تحت نظر پزشک انجام شود تا با نوع شقاق هماهنگ باشد.
انواع قرصهای مورد استفاده در درمان شقاق مقعدی عبارتند از قرصهای مسکن، قرصهای شلکننده عضلات، ملینها، مکملهای فیبر، آنتی بیوتیکها و قرصهای گیاهی. مصرف قرص باید حتماً تحت نظر پزشک متخصص باشد تا با توجه به نوع شقاق و شرایط بیمار، بهترین دارو تجویز شود.
مصرف ملینها باید با احتیاط و با دوز کم شروع شود تا از بروز اسهال جلوگیری شود. در صورت بروز عفونت، مصرف آنتی بیوتیکها ضروری است، اما باید توجه داشت که مصرف خودسرانهی آنتی بیوتیکها میتواند عوارضی مانند مشکلات گوارشی و یبوست ایجاد کند. در کنار مصرف قرص، استفاده از پمادهای موضعی و رعایت بهداشت فردی نیز در درمان شقاق اهمیت دارد.
درمان شقاق مقعدی در زنان باردار
درمانهای خانگی مانند حمام آب گرم و رژیم غذایی مناسب معمولاً کافی هستند. در زنان باردار، استفاده از داروهای موضعی با نظر پزشک و پرهیز از داروهای سیستمیک توصیه میشود. لیزر نیز در برخی موارد با مشورت پزشک قابل استفاده است.
سخن پایانی
بیماری شقاق مقعدی اگرچه شایع و قابل درمان است، اما بیتوجهی به علائم اولیه میتواند آن را به یک مشکل مزمن و دردناک تبدیل کند. شناخت علائم، دلایل و روشهای درمان، به شما کمک میکند تا با آگاهی بیشتر از سلامت گوارشی خود مراقبت کنید.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان با علائم شقاق مقعدی مواجه هستید، مراجعه به پزشک متخصص و شروع درمان در مراحل اولیه بهترین تصمیم است. به یاد داشته باشید که سبک زندگی سالم، تغذیه مناسب و تحرک روزانه نقش مهمی در پیشگیری از این بیماری دارند.
«اگر شما هم تجربهی شقاق را دارید یا اطلاعاتی از آن دارید در قسمت نظرات با من و خوانندگان این مقاله به اشتراک بگذارید.»
