بارداری کاذب در طب روان‌پزشکی، به عنوان یک اختلال روان‌تنی شناخته می‌شود؛ یعنی حالتی که ذهن فرد می‌تواند تغییراتی واقعی در بدن ایجاد کند. این پدیده ممکن است چند هفته، چند ماه یا حتی تا ۹ ماه ادامه داشته باشد و در برخی موارد، فرد تا لحظه‌ای که آزمایش یا سونوگرافی خلاف آن را اثبات کند، همچنان به باردار بودن خود باور دارد.
بارداری کاذب در زنان یعنی چه؟
بارداری کاذب یا «سودوسیز» حالتی نادر اما پیچیده است که در آن فرد، معمولاً زن، باور دارد باردار است، در حالی که هیچ جنینی در بدن او وجود ندارد. این باور نه تنها ذهنی است، بلکه با مجموعه‌ای از علائم جسمی و روانی همراه می‌شود که شباهت زیادی به بارداری واقعی دارند. از جمله این علائم می‌توان به بزرگ شدن شکم، توقف قاعدگی، تهوع، حساسیت پستان‌ها و حتی احساس حرکت جنین اشاره کرد.
| ویژگی | بارداری واقعی | بارداری کاذب | بارداری پوچ |
| وجود جنین | دارد | ندارد | دارد اما رشد نمی‌کند |
| سطح هورمون HCG | بالا | معمولا پایین یا نرمال | بالا |
| سونوگرافی | جنین قابل مشاهده است | جنینی دیده نمی‌شود | حاملگی بدون جنین |
| علائم جسمی | واقعی و قابل اندازه‌گیری | مشابه اما بدون پایه فیزیولوژیک | مشابه بارداری تا هفته های اول |
علائم بارداری کاذب چیست؟
در بسیاری از موارد، نه تنها ذهن فرد را درگیر می‌کند، بلکه مجموعه‌ای از علائم جسمی واقعی را هم ایجاد می‌نماید. این نشانه‌ها آن‌قدر به علائم بارداری حقیقی شباهت دارند که حتی پزشکان ممکن است تا پیش از انجام آزمایش‌های تخصصی دچار تردید شوند. در این بخش، علائم رایج بارداری کاذب را با جزئیات بررسی می‌کنیم تا بتوانید بهتر تشخیص دهید که آیا این حالات ناشی از یک بارداری واقعی هستند یا نوعی اختلال روان‌تنی.
علائم جسمی بارداری کاذب
فرد مبتلا ممکن است تغییراتی واقعی در بدن خود احساس کند. این اتفاق اغلب به‌دلیل ترشح غیرعادی هورمون‌هایی مانند پرولاکتین و تغییرات روانی- فیزیولوژیک رخ می‌دهد. علائم رایج عبارت‌اند از:
- بزرگ شدن شکم به صورت تدریجی و مشابه حاملگی
- قطع قاعدگی یا آمنوره برای چندین هفته یا ماه
- تهوع صبحگاهی و حساسیت به بو
- ترشح شیر از پستان‌ها در غیاب بارداری واقعی
- افزایش وزن و تورم پستان‌ها
- انقباضات براکستون هیکس یا درد زایمان کاذب
علائم روانی و ذهنی در بارداری کاذب
افکار و احساسات فرد مبتلا نقش کلیدی در تقویت باور بارداری دارند. حتی ممکن است فرد حرکاتی را شبیه «لگد زدن جنین» در شکم خود حس کند، در حالی که هیچ جنینی وجود ندارد.
علائم روانی شامل :
- باور قوی به باردار بودن بدون شواهد بالینی
- احساس حرکت جنین در شکم
- انتظار زایمان در تاریخ مشخص
- اضطراب، هیجان یا نگرانی بیش از حد درباره بارداری
- رفتارهای آمادگی برای مادر شدن مثل خرید سیسمونی یا انتخاب نام کودک
استرس و توهم بارداری
استرس بارداری واکنشی طبیعی به تغییرات جسمی، روانی و اجتماعی است که در این دوران رخ می‌دهد. اما اگر این استرس شدید یا مزمن شود، می‌تواند سلامت مادر را تهدید کند. توهم بارداری حالتی‌ست که در آن زن باور دارد باردار است، در حالی که هیچ جنینی در بدن او وجود ندارد.
علائم توهم بارداری:
- توقف قاعدگی
- بزرگ شدن شکم
- احساس حرکت جنین
- تهوع، استفراغ و تغییرات پستان
- ترشح شیر بدون بارداری واقعی
دلایل بارداری کاذب چیست؟
توهم بارداری، برخلاف ظاهر فیزیکی‌اش، ریشه‌ای عمیق در روان، هورمون‌ها و حتی فشارهای اجتماعی دارد. این حالت نه تنها یک اشتباه ذهنی نیست، بلکه نتیجه‌ی پیچیده‌ای از تعامل ذهن و بدن است. در این بخش، بررسی می‌کنیم که چرا فردی ممکن است باور کند باردار است، در حالی که هیچ جنینی در بدن او وجود ندارد.
دلایل روان‌شناختی
یکی از مهم‌ترین دلایل بارداری کاذب، تمایل شدید به باردار شدن یا برعکس، ترس عمیق از بارداری است. این احساسات می‌توانند سیستم عصبی و غدد درون‌ریز را تحت تأثیر قرار دهند و باعث بروز علائم جسمی شوند.
- میل شدید به مادر شدن پس از ناباروری زنان یا سقط‌های مکرر؛
- ترس از بارداری در نوجوانان یا زنان با سابقه سوءاستفاده جنسی؛
- افسردگی یا اضطراب مزمن که به شکل اختلال روان‌تنی بروز می‌کند؛
- تجربه‌های روان‌پریشانه یا هذیان بارداری در اختلالات روانی شدید.
دلایل فیزیولوژیک
بدن فرد ممکن است به دلیل اختلالات هورمونی، بدون وجود جنین علائمی مشابه بارداری واقعی نشان دهد.
| عامل فیزیولوژیک | تأثیر احتمالی |
| افزایش پرولاکتین | ترشح شیر، تورم پستان‌ها |
| اختلال در هیپوفیز | تغییرات خلقی، توقف قاعدگی |
| کیست تخمدان یا رحم | بزرگ شدن شکم، درد لگنی |
| یائسگی یا پیش‌یائسگی | پریود نامنظم، حساسیت پستان ها |
دلایل اجتماعی و فرهنگی
در جوامعی که باروری ارزش اجتماعی بالایی دارد، زنان ممکن است تحت فشار روانی قرار بگیرند تا باردار شوند حتی اگر بدنشان آمادگی نداشته باشد.
- فشار خانواده یا همسر برای بچه‌دار شدن؛
- باورهای فرهنگی درباره نقش زن در مادر شدن؛
- ترس از طرد اجتماعی در صورت ناباروری؛
- تجربه خشونت خانگی یا سوءاستفاده جنسی.
در مناطق روستایی یا کشورهای در حال توسعه، بارداری کاذب شیوع بیشتری دارد؛ زیرا زنان کمتر تحت مراقبت‌های پزشکی قرار می‌گیرند و فشار اجتماعی بیشتری را تجربه می‌کنند.
بارداری کاذب از نظر روانشناسی
روانشناسان چند نظریه برای توضیح این پدیده ارائه کرده‌اند:
- نظریه تحقق آرزوها: فرد آن‌قدر آرزوی بارداری دارد که بدنش واکنش نشان می‌دهد.
- نظریه دفاع روانی: ذهن برای مقابله با ترس یا آسیب، علائم بارداری را شبیه‌سازی می‌کند.
- نظریه اختلالات شیمیایی مغز: تغیرات در ناقل‌های عصبی مثل دوپامین و سروتونین باعث بروز علائم می‌شوند.
بارداری کاذب در مردان هم اتفاق می‌افتد!
اگر تصور می‌کردید توهم بارداری فقط به زنان مربوط می‌شود، وقت آن رسیده که با پدیده‌ی عجیبی به نام بارداری کاذب در مردان یا نشانگان کوواد (Couvade Syndrome) آشنا شوید. این حالت باعث می‌شود مردانی که شریک زندگی‌شان باردار است، به طور همزمان علائمی مشابه حاملگی تجربه کنند. از تهوع و افزایش وزن گرفته تا درد شکم و نوسانات خلقی.
این حالت معمولاً در پاسخ روان‌تنی به استرس یا همدلی شدید با شریک باردار است و مرد علائمی مانند تهوع، افزایش وزن، درد شکم و اضطراب را تجربه می‌کند که معمولاً گذرا و بدون نیاز به مداخله پزشکی حل می‌شوند. این پدیده به روابط عاطفی، اضطراب پدر شدن و هم‌زیستی روانی با فرآیند بارداری همسر مربوط است. این پدیده به ویژه در دوران سه‌ماهه اول و سوم حاملگی شریک زندگی شدت می‌گیرد.
علائم رایج شامل :
- تهوع، استفراغ یا حالت تهوع صبحگاهی
- افزایش وزن به ویژه در ناحیه شکم
- درد معده یا شکم
- تغییرات خلقی مشابه PMS زنان
- اضطراب، بی خوابی یا حساسیت عاطفی
تشخیص بارداری کاذب
تشخیص سودوسیز یکی از چالش‌برانگیزترین مراحل در برخورد با این اختلال است چون علائم جسمی و روانی آن شباهت زیادی به بارداری واقعی دارند، پس تنها راه قطعی برای تشخیص، استفاده از ابزارهای پزشکی و روان‌پزشکی است. در این بخش، بررسی می‌کنیم که چگونه می‌توان توهم بارداری را از حاملگی واقعی یا سایر اختلالات مشابه تفکیک کرد.
آزمایش خون و بررسی سطح هورمون HCG
هورمون گنادوتروپین جفتی انسان (HCG) یکی از شاخص‌های اصلی بارداری واقعی است. در بارداری کاذب، سطح این هورمون معمولاً نرمال یا بسیار پایین است.
- آزمایش خون دقیق ترین روش برای اندازه‌گیری HCG
- در بارداری واقعی، سطح HCG به‌طور تصاعدی افزایش می‌یابد
- در بارداری کاذب، این افزایش دیده نمی‌شود یا بسیار ناچیز است
سونوگرافی؛ بررسی وجود یا عدم وجود جنین
سونوگرافی واژینال یا شکمی می‌تواند به‌وضوح نشان دهد که آیا جنینی در رحم وجود دارد یا نه. در مواردی که فرد علائم جسمی دارد اما سونوگرافی جنینی را نشان نمی‌دهد، احتمال بارداری کاذب یا اختلالات دیگر مطرح می‌شود.
معاینه لگنی و بررسی رحم
پزشک متخصص زنان با معاینه لگنی می‌تواند وضعیت رحم را بررسی کند. در بارداری واقعی، رحم بزرگ و نرم می‌شود ولی در بارداری کاذب، ممکن است رحم کمی بزرگ شود اما بدون تغییرات طبیعی حاملگی. در برخی موارد، رحم کاملاً نرمال باقی می‌ماند.
تست‌های روان‌پزشکی؛ بررسی باورهای فرد
اگر آزمایش‌ها و سونوگرافی نشان دهند که بارداری وجود ندارد، اما فرد همچنان باور دارد که باردار است، روان‌پزشک باید وارد عمل شود.
- بررسی وجود هذیان یا توهم بارداری
- ارزیابی سابقه افسردگی، اضطراب یا اختلالات روان‌تنی
- گفت‌وگو درباره‌ی تجربه‌های گذشته مثل سقط جنین، ناباروری یا فشارهای اجتماعی
- استفاده از پرسش‌نامه‌های روان‌شناختی برای سنجش شدت باور
در راهنمای DSM-5، بارداری کاذب به‌عنوان اختلال روان‌تنی طبقه‌بندی شده و نیازمند ارزیابی تخصصی روان‌پزشکی است.
آیا بارداری کاذب می‌تواند چند ماه طول بکشد؟
بله. برخی زنان ممکن است علائم توهم بارداری را تا ۹ ماه یا حتی بیشتر تجربه کنند! در تاریخ مواردی گزارش شده که فرد حتی تا زمان زایمان کاذب و مراجعه به بیمارستان، همچنان به باور خود پایبند بوده است.
- در موارد شدید، فرد برای زایمان آماده می‌شود؛
- شکم بزرگ می‌شود و حتی تاریخ زایمان تعیین می‌گردد؛
- در لحظه‌ی عدم وجود جنین با شوک روانی مواجه می‌شود.
این موارد به مداخله فوری روان‌پزشکی نیاز دارند.
آیا بارداری کاذب با دارو درمان می‌شود؟
بله، اما بستگی به علت زمینه‌ای دارد. در مواردی که توهم بارداری ناشی از اختلال روان‌پریشی، افسردگی شدید یا اختلالات هورمونی باشد، دارو می‌تواند نقش کلیدی داشته باشد مثلاً:
- داروهای ضدافسردگی (مثل فلوکستین، سرترالین)
- داروهای ضدروان‌پریشی در صورت وجود توهم یا هذیان
- تنظیم پرولاکتین یا هورمون‌های زنانه با مشاوره متخصص غدد
در موارد خفیف، درمان روان‌درمانی بدون دارو هم موثر است.
راه های درمان توهم بارداری کاذب
مواجهه با توهم بارداری نیازمند دقت، همدلی و برنامه‌ریزی درمانی است. اگرچه این اختلال می‌تواند از نظر روانی پیچیده باشد، اما با ترکیبی از مراقبت‌های روان‌درمانی، حمایت اجتماعی و در موارد خاص درمان دارویی، قابل کنترل و درمان است. در این بخش، راهکارهای مؤثر و قابل اجرا برای درمان بارداری کاذب را بررسی می‌کنیم.
درمان روان‌شناختی توهم بارداری
درمان روانی در صدر همه‌ی مداخلات قرار دارد. مهم نیست علائم جسمی چقدر قوی باشند ریشه‌ی مشکل اغلب در ذهن است. هدف روان‌درمانی، کمک به فرد در شناخت باورهای نادرست، کاهش اضطراب و بازیابی هویت فردی مستقل از بارداری است.
روان‌درمانی شناختی رفتاری:
CBTکمک می‌کند فرد افکار غیرواقعی درباره بارداری را شناسایی کرده و آن‌ها را با باورهای منطقی جایگزین کند.
- شناسایی افکار اشتباه
- تحلیل ریشه اضطراب و میل به بارداری
- آموزش راه‌های مقابله‌ی سالم با فشارهای اجتماعی و درونی
مشاوره زوجی و خانوادگی:
اگر بارداری کاذب در زمینه فشار همسر یا خانواده رخ داده باشد، مشاوره گروهی می‌تواند مؤثر باشد.
- ایجاد ارتباط باز و بدون قضاوت
- کاهش فشار روانی و فرهنگی
- تقویت همدلی بین زوجین و اعضای خانواده
درمان دارویی و هورمونی
برخی موارد بارداری کاذب ممکن است با اختلالات هورمونی یا روان‌پریشی شدید همراه باشند که نیاز به مداخله‌ی دارویی دارند.
داروهای ضدافسردگی یا ضدروان‌پریشی: در صورت وجود افسردگی شدید، توهم یا هذیان، پزشک ممکن است داروهای زیر را تجویز کند:
- SSRIs مثل فلوکستین
- داروهای ضدروان‌پریشی مثل ریسپریدون یا اولانزاپین
- کنترل خواب، اشتها و خلق‌وخو
تنظیم هورمون‌های اختلال‌زا: اگر سطح هورمون‌هایی مثل پرولاکتین بالا باشد، درمان دارویی برای تنظیم آن‌ها ضروری است.
- بررسی و درمان اختلالات هیپوفیز یا تیروئید
- مصرف داروهایی مثل کابرگولین برای کاهش پرولاکتین
- مکمل‌های زنانه در موارد یائسگی زودرس
شیوع بارداری کاذب در کشورهای در حال توسعه
در مناطقی مانند هند، جنوب صحرای آفریقا و بخش‌هایی از خاورمیانه، بارداری کاذب بیشتر دیده می‌شود. دلایل این شیوع عبارت‌اند از:
- دسترسی محدود به خدمات پزشکی و سونوگرافی
- ارزش‌گذاری اجتماعی بالا برای مادر شدن
- فشار خانواده و جامعه برای فرزندآوری
- عدم آگاهی عمومی درباره اختلالات روان‌تنی
سخن پایانی
بارداری کاذب، برخلاف نام ساده‌اش، موضوعی پیچیده و چندوجهی است که در مرز میان روانشناسی، پزشکی و اجتماع قرار دارد. این اختلال نشان می‌دهد که ذهن انسان چگونه می‌تواند بر بدن اثر بگذارد و علائمی واقعی ایجاد کند. اگر پایه‌ای فیزیولوژیک نداشته باشند. شناخت این پدیده نه تنها برای متخصصان سلامت، بلکه برای همه افرادی که ممکن است با آن روبه‌رو شوند یا اطرافشان درگیر آن شود، ضروری است.
«اگر شما هم اطلاعات یا سوالی در مورد بارداری کاذب دارید در قسمت نظرات با من و خوانندگان این مقاله به اشتراک بگذارید.»
