پیوند ریه یک عمل جراحی حیاتی است که در آن یک یا هر دو ریه‌ی بیمار با ریه‌های سالم اهدا شده جایگزین می‌شوند. این عمل معمولاً برای بیمارانی که دچار آسیب شدید و غیرقابل بازگشت ریه هستند و این آسیب به طور قابل توجهی تنفس و کیفیت زندگی آن‌ها را مختل کرده است، انجام می‌شود. برای بسیاری از بیماران، این عمل امکان شروعی دوباره را فراهم می‌کند. در این مقاله از دکترمایکو میخوام نحوه‌ی پذیرش برای این عمل و فرآیند انجام آن را بررسی کنم.
چرا پیوند ریه انجام می‌شود؟
این عمل برای افرادی که به بیماری ریوی در مراحل نهایی مبتلا هستند و سایر درمان‌ها مانند دارو یا روش‌های غیرتهاجمی دیگر مؤثر نیستند، اختصاص داده می‌شود. این عمل می‌تواند تنفس، سطح انرژی و کیفیت کلی زندگی را به طور چشمگیری بهبود بخشد. طبق گزارش شبکه متحد برای به اشتراک‌گذاری اعضای بدن (UNOS)، پیوند زدن ریه نرخ موفقیت بالایی دارد و بسیاری از گیرندگان ظرف چند ماه پس از جراحی به فعالیت‌های روزمره بازمی‌گردند.
انواع پیوند ریه
پیوند ریه بسته به وضعیت و نیاز بیمار می‌تواند به اشکال مختلفی انجام شود. انواع اصلی عبارتند از:
- پیوند یک ریه:
جایگزینی یک ریه‌ی بیمار که معمولاً برای بیماری‌هایی مانند فیبروز ریوی یا آمفیزم ریه انجام می‌شود.
- پیوند دو ریه:
هر دو ریه جایگزین می‌شوند که اغلب برای بیمارانی که دچار عفونت‌هایی مانند فیبروز کیستیک ریه هستند لازم است، زیرا حفظ یکی از ریه‌ها ممکن است همچنان خطراتی داشته باشد.
- پیوند قلب و ریه:
این روش نادر شامل جایگزینی همزمان قلب و هر دو ریه است. معمولاً برای بیمارانی با بیماری‌های ترکیبی قلب و ریه، مانند نقص‌های قلبی مادرزادی یا فشار خون ریوی شدیدند، انجام می‌شود.
پیوند ریه پلاستیکی
در سال‌های اخیر، تحقیقات گسترده‌ای در زمینه توسعه ریه‌های مصنوعی و پلاستیکی انجام شده است. ریه پلاستیکی یا مصنوعی یک نوآوری پزشکی است که می‌تواند امید تازه‌ای برای بیمارانی باشد که به دلایلی نمی‌توانند پیوند ریه سنتی انجام دهند. این نوع ریه‌ها معمولاً از مواد زیست‌سازگار ساخته می‌شوند که بدن بیمار آن‌ها را پس نمی‌زند. اگرچه این فناوری هنوز در مراحل تحقیقاتی و آزمایشگاهی است، اما برخی مطالعات نشان داده‌اند که این دستگاه‌ها می‌توانند تا حدی عملکرد تنفسی را بهبود بخشند.
هدف اصلی این فناوری، کاهش وابستگی به اهداکنندگان عضو و ارائه گزینه‌ای ایمن‌تر و در دسترس‌تر برای بیماران است. بااین‌حال، چالش‌های زیادی از جمله هزینه بالا و محدودیت‌های عملکردی همچنان وجود دارد.
پیوند ریه برای چه کسانی است؟
پیوند به‌عنوان یک درمان جایگزین برای بیماران مبتلا به بیماری‌های ریوی پیشرفته که به درمان‌های دارویی یا غیرجراحی پاسخ نمی‌دهند، انجام می‌شود. این بیماران ممکن است از بیماری‌هایی مانند فیبروز ریوی، بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)، هیپرتانسیون ریوی اولیه یا فیبروز سیستیک رنج ببرند. در ادامه کامل این بیماری‌ها را معرفی کرده‌ایم:
- بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD):
- COPD یکی از علل اصلی است و شامل شرایطی مانند آمفیزم و برونشیت مزمن می‌شود که به تدریج عملکرد ریه را تخریب کرده و تنفس را دشوار می‌سازد.
- فیبروز ریه:
- این بیماری باعث ایجاد زخم در ریه‌ها شده و بافت ریه را سفت و غیرقابل انعطاف می‌کند که جذب اکسیژن را محدود می‌کند. بیماران معمولاً با گذشت زمان تنگی نفس بیشتری را تجربه می‌کنند.
- فیبروز کیستیک (CF):
- CF یک بیماری ژنتیکی که باعث ایجاد مخاط ضخیم و چسبنده در ریه‌ها می‌شود و به عفونت‌های مزمن و نارسایی تنفسی منجر می‌شود. برای بیماران مبتلا به CF، معمولاً پیوند دو ریه لازم است.
- فشار خون شریانی ریوی (PAH):
- PAH باعث فشار خون بالا در شریان‌های ریه شده و به فشار بر قلب و در نهایت نارسایی قلبی منجر می‌شود. در موارد شدید، پیوند ریه یک راه‌حل قابل قبول است.
- سایر بیماری‌های نادر ریه:
- شرایطی مانند لنفانژیو لیومیوماتوز (LAM) یا سارکوئیدوز نیز می‌توانند در مراحل پیشرفته منجر به نیاز به پیوند ریه شوند.
پزشکان معمولاً پیوند ریه را تنها زمانی در نظر می‌گیرند که تمامی درمان‌های دیگر بی‌اثرند. معیارهای ارزیابی اغلب شامل موارد زیر است:
- کاهش شدید عملکرد ریه: بیمارانی که ظرفیت ریه آن‌ها به زیر حد بحرانی کاهش یافته و نمی‌توانند وظایف روزمره را انجام دهند، ممکن است برای پیوند ارزیابی شوند.
- بستری‌های مکرر در بیمارستان: سابقه بستری‌های مکرر به دلیل مشکلات تنفسی نشانه‌ای از بیماری پیشرفته ریوی است.
- شکست درمان‌های جایگزین: درمان‌هایی مانند اکسیژن درمانی، داروها یا توانبخشی ریوی باید ناکافی تشخیص داده شوند قبل از اینکه پیوند مورد توجه قرار گیرد.
تصمیم‌گیری برای پیگیری پیوند ریه پیچیده بوده و نیاز به تیمی از متخصصان، از جمله پزشکان ریه، جراحان و هماهنگ‌کنندگان پیوند دارد. ارزیابی زودهنگام می‌تواند شانس یافتن یک اهداکننده مناسب و دستیابی به نتیجه موفق را بهبود بخشد.
پیوند ریه برای سرطان ریه
سرطان ریه یکی از شایع‌ترین و جدی‌ترین انواع سرطان در سراسر جهان است. در حالی که درمان‌هایی مانند جراحی، شیمی درمانی و پرتودرمانی خط اول دفاع هستند، در برخی موارد ممکن است پیوند ریه در نظر گرفته شود. با این حال، پیوند برای سرطان ریه به‌ندرت انجام می‌شود و انتخابی است چراکه محدودیت‌ها و خطر بالایی دارد.
چالش‌های پیوند ریه برای سرطان ریه
- عود سرطان: یکی از بزرگترین نگرانی‌ها خطر بازگشت سرطان حتی پس از پیوند موفقیت‌آمیز است، زیرا سلول‌های سرطانی باقی‌مانده در بدن می‌توانند به اندام جدید سرایت کنند. بااین‌حال، اگر سرطان محدود به یک ریه باشد و گسترش نیافته باشد و بیمار در شرایط جسمانی باشد، پزشک ممکن است پیوند را پیشنهاد دهد.
- داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی: پس از پیوند، بیماران باید داروهایی مصرف کنند که سیستم ایمنی را سرکوب کند تا از پس زدن اندام جلوگیری شود. این داروها می‌توانند توانایی بدن در مبارزه با سرطان را تضعیف کنند.
- کمبود اندام‌های اهداشده: ریه‌های اهدایی کمیابند و اولویت معمولاً به افرادی با شرایط غیرسرطانی مانند COPD یا فیبروز ریوی داده می‌شود.
آیا پیوند ریه در ایران انجام می‌شود؟
بله، پیوند در ایران انجام می‌شود. ایران در زمینه‌ی پزشکی از جمله در حوزه پیوند اعضا پیشرفت‌های قابل‌توجهی داشته است. چندین بیمارستان در ایران، به‌ویژه در شهرهای بزرگ مانند تهران، قادر به انجام پیوند ریه هستند. ایران سیستم قوی اهدای عضو و پیوند دارد و در حالی که پیوند کلیه رایج‌تر است، پیوند نیز برای بیماران مبتلا به بیماری‌های شدید ریوی مانند فیبروز ریوی، بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD) یا سیستیک فیبروزیس انجام می‌شود.
در سال‌های اخیر، مراکز پزشکی ایران به دلیل موفقیت در جراحی‌های پیوند شهرت یافته‌اند و نرخ موفقیت نسبی بالایی در نتایج پیوند دارند. با این حال، پیوند ریه به دلیل پیچیدگی و ماهیت تخصصی این عمل معمولاً در بیمارستان‌های مجهز با تیم‌های باتجربه انجام می‌شود.
هزینه پیوند ریه در سال 1403
هزینه پیوند یک یا دو ریه در سال 1403 بسته به عوامل مختلفی ازجمله بیمارستان و شرایط بیمار متفاوت است. در ایران، پیوند زدن ریه یکی از جراحی‌های پرهزینه محسوب می‌شود و معمولاً بخش عمده‌ای از هزینه‌ها شامل جراحی، بستری، داروهای پس از عمل و مراقبت‌های ویژه می‌شود. اگرچه برخی بیمه‌ها ممکن است بخشی از هزینه را پوشش دهند، اما بیماران و خانواده‌هایشان باید آمادگی مالی برای پرداخت مبالغ بالایی داشته باشند. اطلاع دقیق از هزینه‌ها نیازمند مشاوره با بیمارستان‌های تخصصی است.
شرایط تایید شدن برای پیوند ریه
پیوند ریه یک عمل پیچیده است که نیاز به بررسی دقیق سلامت عمومی و مناسب بودن وضعیت بیمار دارد. همه‌ی افراد مبتلا به بیماری شدید ریوی واجد شرایط پیوند نیستند، زیرا این فرایند مستلزم آمادگی فیزیکی و روانی مطلوب برای موفقیت است.
برای واجد شرایط بودن برای پیوند، متقاضیان باید معیارهای پزشکی خاصی داشته باشند که نشان دهد احتمال بهره‌مندی آن‌ها از این عمل وجود دارد. این معیارها شامل موارد زیر است:
- بیماری شدید ریوی: بیماران باید مبتلا به بیماری ریوی در مرحله نهایی باشند، مانند COPD پیشرفته، فیبروز ریوی یا سیستیک فیبروزیس که دیگر گزینه‌های درمانی مؤثر نیستند.
- عملکرد درست قلب: یک سیستم قلبی‌عروقی سالم برای تحمل جراحی و فرایند بهبودی ضروری است.
- سلامت عمومی: بیماران نباید به بیماری‌های تهدیدکننده زندگی، مانند سرطان یا نارسایی شدید اندام‌های دیگر مانند کبد یا کلیه، مبتلا باشند.
- آمادگی روانی و عاطفی: سلامت روان بیمار ارزیابی می‌شود تا اطمینان حاصل شود که می‌تواند استرس جراحی، بهبودی، و پایبندی به داروهای طولانی‌مدت را مدیریت کند.
برخی شرایط یا رفتارها می‌توانند مانع از دریافت پیوند ریه شوند. این موارد شامل:
- سیگار کشیدن یا سوءمصرف مواد: از بیماران معمولاً خواسته می‌شود پیش از ورود به لیست پیوند، برای مدت طولانی از این موارد پرهیز کنند.
- سن بالا: اگرچه محدودیت سنی خاصی وجود ندارد، اما متقاضیان مسن‌تر به دلیل افزایش خطرات جراحی و کاهش احتمال موفقیت بلندمدت، دقیق‌تر ارزیابی می‌شوند.
- بیماری‌های مزمن: بیماری‌هایی مانند دیابت پیشرفته، چاقی یا عفونت‌های کنترل‌نشده می‌توانند فرایند جراحی را پیچیده کنند و احتمال موفقیت را کاهش دهند.
- عدم همکاری: بیمارانی که نمی‌توانند یا نمی‌خواهند از پروتکل‌های مراقبتی پس از پیوند، از جمله مصرف داروهای سرکوب‌کننده‌ی ایمنی، پیروی کنند معمولاً برای پیوند در نظر گرفته نمی‌شوند.
فرایند ارزیابی برای پیوند ریه
پیش از قرار گرفتن در لیست انتظار پیوند، بیماران باید یک ارزیابی جامع را پشت سر بگذارند. این ارزیابی شامل موارد زیر است:
- آزمایش عملکرد ریوی (PFT): برای اندازه‌گیری ظرفیت و کارایی ریه.
- آزمایشات قلبی، مانند اکوکاردیوگرام، برای ارزیابی عملکرد قلب.
- ارزیابی روان‌شناختی: برای سنجش سلامت روان و آمادگی عاطفی.
- ارزیابی تغذیه‌ای: برای اطمینان از اینکه بیماران دچار سوءتغذیه یا چاقی نیستند، زیرا هر دو می‌توانند روند بهبودی را تحت تأثیر قرار دهند.
پیوند ریه چگونه است؟
پیوند یک جراحی پیچیده و زمان‌بر است که معمولاً بین 6 تا 12 ساعت طول می‌کشد. این فرآیند شامل چند مرحله است. در ابتدا، بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد و تیم جراحی ریه آسیب‌دیده یا بیمار را از بدن خارج می‌کند. سپس ریه جدید که از یک اهداکننده (زنده یا فوت‌شده) دریافت شده است، در جای خود قرار داده می‌شود. در مرحله بعد، عروق خونی و مجاری هوایی ریه جدید به بدن بیمار متصل می‌شوند. پس از اتمام جراحی، بیمار به بخش مراقبت‌های ویژه منتقل می‌شود و تحت نظر دقیق قرار می‌گیرد. دوره‌ی بهبودی پس از عمل ممکن است چند ماه طول بکشد و بیمار نیاز به مصرف داروهای خاص، فیزیوتراپی و رعایت دستورالعمل‌های پزشکی برای پیشگیری از رد پیوند و عوارض دیگر دارد.
انجام پیوند ریه یک مسیر چندمرحله‌ای است که از مدت‌ها قبل از جراحی آغاز می‌شود و تا مدت‌ها پس از اتاق عمل ادامه می‌یابد. این فرایند شامل ارزیابی دقیق، قرار گرفتن در لیست انتظار پیوند و خود عمل جراحی است.
ارزیابی قبل از پیوند
پیش از قرار گرفتن در لیست انتظار برای پیوند ریه، بیماران تحت ارزیابی گسترده‌ای قرار می‌گیرند تا اطمینان حاصل شود که کاندیداهای مناسبی هستند. آزمایش های لازم این ارزیابی را در بخش قبلی معرفی کردم.
قرار گرفتن در لیست پیوند
پس از واجد شرایط بودن بیمار، وی در لیست ملی انتظار پیوند اندام قرار می‌گیرد.
چگونگی عملکرد سیستم تخصیص اندام:
- به بیماران یک امتیاز تخصیص ریه (LAS) داده می‌شود که آن‌ها را بر اساس شدت بیماری، فوریت نیاز و احتمال بقا پس از پیوند اولویت‌بندی می‌کند.
- عواملی مانند گروه خونی، اندازه‌ی بدن و موقعیت جغرافیایی نیز در تطابق اهداکنندگان و گیرندگان نقش دارند.
- مدت انتظار متغیر است. برخی بیماران ممکن است طی چند هفته اهداکننده‌ی مناسب پیدا کنند، در حالی که دیگران ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها منتظر بمانند.
عمل پیوند ریه
هنگامی که یک ریه‌ی مناسب پیدا شود، بیمار فوراً برای جراحی آماده می‌شود. مراحل جراحی شامل موارد زیر است:
| آماده‌سازی | بیمار در بیمارستان بستری شده و آزمایشات نهایی برای تأیید آمادگی انجام می‌شود. |
| بیهوشی و برش جراحی | بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد و جراح یک برش در قفسه سینه ایجاد می‌کند. |
| برداشتن ریه بیمار | در پیوند تک‌ریه‌ای، یک ریه بیمار برداشته شده و ریه اهداکننده جایگزین می‌شود. در پیوند دو ریه، هر دو ریه جایگزین می‌شوند. |
| اتصال ریه اهداکننده | رگ‌های خونی و راه‌های هوایی به دقت به ریه جدید متصل می‌شوند تا عملکرد مناسب برقرار شود. |
| بستن برش جراحی | پس از قرار گرفتن ریه اهداکننده و عملکرد آن، برش جراحی بسته می‌شود |
مدت زمان:
عمل جراحی معمولاً 6 تا 12 ساعت طول می‌کشد، بسته به اینکه پیوند تک‌ریه‌ای یا دو ریه‌ای انجام شود.
بهبودی پس از پیوند ریه
بهبودی از پیوند یک مرحله‌ی حیاتی است که نیاز به توجه دقیق، تعهد و حمایت دارد. این دوره شامل مراقبت‌های فوری پس از عمل، توانبخشی طولانی و سازگاری با زندگی با ریه‌ای جدید است.
پس از عمل جراحی، بیمار به بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) منتقل می‌شود، جایی که تیم پزشکی به‌طور دقیق روند بهبودی او را زیر نظر می‌گیرند. این مرحله معمولاً 7 تا 14 روز طول می‌کشد، اما بسته به شرایط و پیشرفت بیمار می‌تواند متفاوت باشد.
اجزای کلیدی مراقبت‌های فوری پس از جراحی پیوند ریه عبارتند از:
- حمایت تنفسی: اکثر بیماران در 24 تا 48 ساعت اول پس از جراحی به یک دستگاه تهویه مکانیکی برای کمک به تنفس نیاز دارند.
- مدیریت درد: داروهایی برای کنترل درد ناشی از برش جراحی و لوله‌های قفسه سینه تجویز می‌شود.
- پیشگیری از عفونت: پروتکل سخت‌گیرانه‌ای از آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضدقارچ تا خطر عفونت به حداقل برسد.
- نظارت بر رد پیوند: آزمایش‌های مکرر خون، عکس‌برداری از قفسه سینه و بیوپسی برای شناسایی هرگونه علائم اولیه رد اندام.
همچنین ممکن است لوله‌های تخلیه در نزدیکی محل جراحی قرار داده شوند تا مایعات یا هوای اضافی اطراف ریه‌ها خارج شود.
بهبودی طولانی‌مدت و توانبخشی
مسیر به سمت بهبودی کامل پس از اقامت در بیمارستان ادامه دارد. این مرحله بر بازسازی قدرت، بهبود عملکرد ریه و پیشگیری از عوارض تمرکز دارد.
- فیزیوتراپی برای بازیابی قدرت و بهبود ظرفیت ریه که ممکن است شامل تمرینات سبک مانند پیاده‌روی، تمرینات تنفسی، و به‌تدریج فعالیت‌های فیزیکی شدیدتر باشد. بیشتر بیماران تشویق می‌شوند که فعال بمانند، اما در سه ماه اول از فعالیت‌های سنگین خودداری کنند.
- داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی برای جلوگیری از حمله سیستم ایمنی به ریه پیوندی که باید برای تمام عمر مصرف شوند. این داروها، مانند تاکرولیموس یا سیکلوسپورین، خطر رد پیوند را کاهش می‌دهند، اما می‌توانند آسیب‌پذیری نسبت به عفونت‌ها را افزایش دهند. انجام معاینات منظم برای نظارت بر اثربخشی داروها و عوارض جانبی ضروری است.
- تغییر سبک زندگی به عنوان مثال به بیماران توصیه می‌شود رژیم غذایی کم‌سدیم را برای مدیریت احتباس مایعات و فشار خون دنبال کنند.
- برنامه‌های توانبخشی ریوی که راهنمایی ساختاریافته برای تمرینات، مشاوره تغذیه‌ای، و حمایت عاطفی ارائه می‌دهند.
| مرحله | مدت زمان | تمرکز کلیدی |
| ICU و اقامت در بیمارستان | 7–14 روز | تثبیت علائم حیاتی، پیشگیری از عفونت |
| بهبودی در خانه | 1–3 ماه | فیزیوتراپی، رعایت مصرف داروها |
| توانبخشی کامل | 6–12 ماه | تقویت قدرت، حفظ سلامت طولانی‌مدت |
«اگر شما هم سوال یا اطلاعاتی در مورد عمل پیوند ریه دارید، در قسمت نظرات با من و خوانندگان این مقاله به اشتراک بگذارید.»
