کور رنگی چیست و چگونه است؟ انواع و امکان درمان قطعی کوررنگی

کور رنگی یکی از چالش‌های بینایی است که می‌تواند زندگی روزمره افراد را تحت تأثیر قرار دهد. اگرچه بسیاری از افراد تصور می‌کنند کوررنگی به معنای دیدن دنیا به صورت سیاه و سفید است، اما در حقیقت این اختلال طیف گسترده‌ای از شدت و نوع را دارد. در این مقاله از دکتر مایکو، می‌خواهم علت، علائم، روش‌های تشخیص و راه‌های مدیریت و درمان کوررنگی را بررسی کنم.

کور رنگی چیست؟

کور رنگی (Color Blindness) به ناتوانی نسبی یا کامل در تشخیص رنگ‌های خاص گفته می‌شود. این اختلال زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های مخروطی شبکیه که وظیفه‌ی دریافت و پردازش رنگ‌ها را دارند به درستی کار نکنند یا اصلاً وجود نداشته باشند. در چشم انسان، سه نوع سلول مخروطی وجود دارد که هر کدام برای درک یک رنگ خاص طراحی شده‌اند:

• مخروط‌های حساس به رنگ قرمز (L-cones)
• مخروط‌های حساس به رنگ سبز (M-cones)
• مخروط‌های حساس به رنگ آبی (S-cones)

هنگامی که این سلول‌ها سالم باشند، رنگ‌های مختلف را با ترکیب سیگنال‌های دریافتی از این سه نوع مخروط پردازش می‌کنیم. اما اگر یکی از این مخروط‌ها معیوب باشد، تشخیص برخی رنگ‌ها دشوار می‌شود که منجر به کور رنگی می‌شود. بسیاری به اشتباه تصور می‌کنند که فرد مبتلا به کوررنگی همه چیز را به رنگ خاکستری می‌بیند. اما این باور نادرست است.

اکثر افراد مبتلا به کو ررنگی هنوز می‌توانند برخی رنگ‌ها را ببینند، اما در تشخیص تفاوت بین آن‌ها مشکل دارند. تنها در نوع نادر کوررنگی کامل (Achromatopsia)، فرد جهان را سیاه و سفید می‌بیند.

تفاوت کور رنگی و ضعف در تشخیص رنگ

باید توجه داشت که همه افراد مبتلا به کوررنگی، به طور کامل قادر به تشخیص رنگ‌های خاص نیستند. برخی افراد تنها دچار ضعف در تشخیص رنگ‌ها هستند.

• کوررنگی کامل: فرد قادر به تشخیص هیچ رنگی نیست و دنیا را در سایه‌های خاکستری می‌بیند.
• ضعف در تشخیص رنگ: فرد می‌تواند رنگ‌ها را ببیند اما تفاوت بین برخی از آنها را به‌سختی تشخیص می‌دهد. برای مثال، رنگ قرمز و سبز برای فرد ممکن است بسیار شبیه به هم به نظر برسند.

نکته مهم: ضعف در تشخیص رنگ‌ها در میان مردان بسیار شایع‌تر از زنان است. حدود 8٪ از مردان و کمتر از 0.5٪ از زنان دچار درجاتی از کوررنگی هستند.

نام دیگر بیماری کور رنگی

کوررنگی در اصطلاح پزشکی به نام “دیسکروماتوپسی” (Dyschromatopsia) نیز شناخته می‌شود. این نام معمولاً برای توصیف اختلال در تشخیص رنگ‌ها به کار می‌رود.

کور رنگی چگونه است؟

افراد مبتلا به رنگ‌ها را به شکلی متفاوت از افراد عادی می‌بینند. بسته به نوع کور رنگی، نحوه درک رنگ‌ها متفاوت است:

کوررنگی خفیف	تشخیص برخی رنگ‌ها سخت‌تر است اما کاملاً غیرممکن نیست.
کور رنگی کامل	فرد فقط طیف‌های خاکستری، سیاه و سفید را می‌بیند.
کور رنگی قرمز-سبز	رایج‌ترین نوع کوررنگی که باعث می‌شود رنگ‌های قرمز و سبز به هم شبیه به نظر برسند.
کور رنگی آبی-زرد	این نوع کمتر رایج است و باعث می‌شود رنگ‌های آبی و زرد تشخیص داده نشوند.

کوررنگی خفیف و کور رنگی کامل

• کور رنگی خفیف معمولاً مشکلی اساسی در زندگی روزمره ایجاد نمی‌کند و فرد فقط در برخی شرایط خاص، مشکل در تشخیص رنگ‌ دارد.
• کوررنگی کامل (آکروماتوپسی) بسیار نادر است و باعث ناتوانی کامل در دیدن رنگ‌ها و همچنین حساسیت زیاد به نور شدید می‌شود.

انواع کور رنگی

این مشکل چشمی انواع مختلفی دارد که هر یک به دلیل اختلال در عملکرد یکی از سه نوع سلول مخروطی شبکیه رخ می‌دهد. به طور کلی، کوررنگی را می‌توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد:

1. کور رنگی مادرزادی (ارثی) شایع‌ترین نوع که از بدو تولد وجود دارد.
2. کوررنگی اکتسابی  ناشی از بیماری‌ها، آسیب‌های چشمی یا مصرف برخی داروها.

در ادامه، به بررسی انواع مختلف کوررنگی می‌پردازیم.

کور رنگی قرمز و کور رنگی سبز(Red-Green Color Blindness):

رایج‌ترین نوع کوررنگی که تقریباً ۹۹٪ موارد کور رنگی را شامل می‌شود. در این نوع، فرد در تمایز بین رنگ‌های قرمز و سبز دچار مشکل است و به دو زیرشاخه تقسیم می‌شود:

پروتانوپیا (Protanopia) – ناتوانی در تشخیص رنگ قرمز:

• در این حالت، سلول‌های مخروطی حساس به قرمز (L-cones) یا کاملاً غایب هستند یا به درستی کار نمی‌کنند.
• رنگ‌های قرمز ممکن است به رنگ خاکستری یا قهوه‌ای دیده شوند.
• رنگ‌های سبز و زرد نیز ممکن است تغییر رنگ داده و به رنگ‌های مشابه قرمز یا قهوه‌ای دیده شوند.

دئوترانوپیا (Deuteranopia) – ناتوانی در تشخیص رنگ سبز: این نوع شایع‌تر از پروتانوپیا است.

• در این نوع، سلول‌های مخروطی حساس به سبز (M-cones) دچار نقص هستند.
• رنگ‌های سبز ممکن است زرد یا قرمز به نظر برسند.

نکته: بسیاری از افرادی که کوررنگی قرمز-سبز دارند، ممکن است بدون اطلاع از این وضعیت زندگی کنند، زیرا ذهن آنها با شرایط سازگار شده است.

 کور رنگی قرمز و کور رنگی سبز:

• ترکیبی از این دو نوع است و باعث مشکل در تشخیص رنگ‌های قرمز و سبز با یکدیگر می‌شود.

کور رنگی آبی-زرد (Blue-Yellow Color Blindness):

این نوع کمتر شایع است و به دلیل نقص در سلول‌های مخروطی حساس به رنگ آبی (S-cones) رخ می‌دهد. شامل دو دسته است:

تریتانوبیا (Tritanopia) – ناتوانی در تشخیص رنگ آبی:

• در این حالت، فرد قادر به تشخیص رنگ‌های آبی و زرد نیست.
• آبی ممکن است سبز دیده شود و زرد به صورتی یا خاکستری تبدیل شود.

تریتانومالی (Tritanomaly) – ضعف در تشخیص رنگ آبی:

• رنگ‌های آبی و زرد کمرنگ‌تر دیده می‌شوند، اما فرد هنوز می‌تواند تفاوت بین آن‌ها را تا حدی تشخیص دهد.
• این نوع معمولاً به صورت اکتسابی و ناشی از کهولت سن یا بیماری‌های چشمی است.

کوررنگی کامل (Achromatopsia – Monochromacy)

نادرترین و شدیدترین نوع که فرد قادر به تشخیص هیچ رنگی نیست و دنیا را فقط در طیف‌های خاکستری می‌بیند. این نوع می‌تواند دو حالت داشته باشد:

• کور رنگی کامل میله‌ای (Rod Monochromacy): در این وضعیت، هیچ سلول مخروطی فعالی در شبکیه وجود ندارد، بنابراین فرد فقط قادر به دیدن در طیف‌های خاکستری است. این افراد معمولاً حساسیت زیادی به نور دارند و در محیط‌های روشن مشکل بینایی دارند.
• کوررنگی کامل مخروطی (Cone Monochromacy): در این حالت، فرد فقط یک نوع سلول مخروطی دارد، بنابراین تفاوت رنگ‌ها را تشخیص نمی‌دهد، اما ممکن است برخی رنگ‌ها را بسیار کمرنگ ببیند. البته بسیار نادر است و از هر ۳۰ هزار نفر، تنها یک نفر به آن مبتلا می‌شود.

علت کور رنگی چیست؟

کوررنگی می‌تواند مادرزادی (ژنتیکی) یا اکتسابی باشد.

۱. کور رنگی مادرزادی (ارثی)

رایج‌ترین علت کوررنگی، عوامل ژنتیکی است که معمولاً از طریق کروموزوم X منتقل می‌شود.

• این نوع در مردان بسیار شایع‌تر از زنان است، زیرا مردان تنها یک کروموزوم X دارند، در حالی که زنان دارای دو کروموزوم X هستند که می‌تواند نقص در یکی از آن‌ها را جبران کند.
• اگر یک مرد ژن معیوب را از مادر خود به ارث ببرد، به کور رنگی مبتلا خواهد شد. اما در زنان، هر دو کروموزوم X باید معیوب باشند تا کوررنگی ایجاد شود، که احتمال آن کمتر است.

حدود ۸٪ از مردان و کمتر از ۰.۵٪ از زنان دچار کوررنگی قرمز-سبز هستند. کور رنگی آبی-زرد و کوررنگی کامل کمتر وابسته به جنسیت است و می‌تواند در زنان و مردان رخ دهد.

۲. کور رنگی اکتسابی

برخی از بیماری‌ها، داروها و آسیب‌ها می‌توانند باعث ایجاد کوررنگی شوند. بیماری‌ها و شرایطی که ممکن است باعث این مشکل شوند:

• گلوکوم: افزایش فشار چشم که می‌تواند به عصب بینایی آسیب بزند.
• دیابت: آسیب‌های عصبی ناشی از دیابت ممکن است بینایی رنگی را تحت تأثیر قرار دهد.
• آب مروارید: باعث کاهش شفافیت عدسی چشم شده و ممکن است دید رنگ‌ها را تغییر دهد.
• بیماری پارکینسون: بیماری‌هایی که بر روی سلول‌های عصبی مغز تأثیر می‌گذارند، می‌توانند روی درک رنگ‌ها نیز اثر بگذارند.
• زوال عقل (آلزایمر): برخی تحقیقات نشان داده‌اند که افراد مبتلا به زوال عقل ممکن است در تشخیص رنگ‌ها مشکل داشته باشند.

داروها و مواد شیمیایی:

برخی داروهای خاص مانند داروهای ضدافسردگی، داروهای قلب و داروهای ضدتشنج می‌توانند بر توانایی تشخیص رنگ تأثیر بگذارند.

ضربه‌های مغزی و آسیب‌های چشمی:

ضربه‌های مغزی یا جراحات وارده به شبکیه می‌توانند منجر به تغییر در توانایی تشخیص رنگ‌ها شوند.

کور رنگی در مردان

کوررنگی در مردان بسیار شایع‌تر از زنان است. دلیل این امر آن است که ژن مسئول کور رنگی بر روی کروموزوم X قرار دارد. مردان تنها یک کروموزوم X دارند، بنابراین اگر این ژن دچار نقص باشد، کوررنگی بروز می‌کند. زنان به دلیل داشتن دو کروموزوم X، معمولاً ناقل ژن کوررنگی هستند اما خودشان کمتر دچار آن می‌شوند. بر اساس آمار، حدود ۸٪ از مردان و کمتر از ۱٪ از زنان به نوعی از کور رنگی مبتلا هستند.

روش‌های تشخیص کوررنگی

تشخیص کور رنگی معمولاً از طریق آزمون‌های بینایی رنگی انجام می‌شود. این آزمون‌ها می‌توانند تعیین کنند که فرد دچار چه نوع کوررنگی است و شدت آن چقدر است. برخی از رایج‌ترین روش‌های تشخیصی عبارتند از:

۱. تست ایشی‌هارا (Ishihara Test) – متداول‌ترین روش

تست ایشی‌هارا یکی از رایج‌ترین آزمون‌های تشخیص، مخصوصاً برای کوررنگی قرمز-سبز است. این تست شامل مجموعه‌ای از تصاویر دایره‌ای (پلیت‌های رنگی) است که از نقاط رنگی با الگوهای خاص تشکیل شده‌اند. در وسط هر تصویر، یک عدد یا الگوی خاصی با رنگی متفاوت از پس‌زمینه قرار دارد. افراد دارای بینایی طبیعی رنگ‌ها، می‌توانند عدد یا شکل داخل تصویر را ببینند اما افراد کوررنگ، یا نمی‌توانند عدد را تشخیص دهند یا عدد را به شکل نادرست می‌بینند.

• مزایا: سریع، آسان، دقیق برای کور رنگی قرمز-سبز
• محدودیت: برای تشخیص کوررنگی آبی-زرد یا کامل مناسب نیست.

۲. تست فارنسورث دی-15 (Farnsworth D-15 Test)

این آزمون برای ارزیابی شدت کور رنگی استفاده می‌شود. در این تست، به فرد مجموعه‌ای از توکن‌های رنگی داده می‌شود که باید بر اساس طیف رنگی مرتب شوند. افراد دارای بینایی طبیعی می‌توانند این رنگ‌ها را به ترتیب صحیح مرتب کنند. افراد دارای کوررنگی، ممکن است توکن‌ها را به‌طور نادرست دسته‌بندی کنند.

• مزایا: بررسی شدت کوررنگ
• محدودیت: زمان‌برتر از تست ایشی‌هارا

۳. آزمون آنومالوسکوپ (Anomaloscope)

یکی از دقیق‌ترین تست‌های کور رنگی که شدت نقص در تشخیص رنگ‌ها را اندازه‌گیری می‌کند. در این تست، فرد باید دو نیمه از یک دایره را با تنظیم رنگ‌های مختلف یکسان کند. این آزمایش به‌ویژه برای تشخیص تفاوت بین پروتانوپیا و دئوترانوپیا استفاده می‌شود.

• مزایا: دقیق‌ترین روش برای تشخیص کوررنگی
• محدودیت: به تجهیزات تخصصی نیاز دارد و در دسترس عموم نیست.

۴. تست کور رنگی آبی-زرد (HRR – Hardy-Rand-Rittler Test)

این تست برای تشخیص کوررنگی آبی-زرد طراحی شده است که تست ایشی‌هارا قادر به تشخیص آن نیست. مشابه تست ایشی‌هارا، این تست شامل الگوهای رنگی پنهان در پس‌زمینه است، اما بر روی رنگ‌های آبی و زرد تمرکز دارد.

• مزایا: قابلیت تشخیص کور رنگی آبی-زرد
• محدودیت: کمتر از تست ایشی‌هارا شناخته شده است.

درمان قطعی کوررنگی

در حال حاضر، هیچ درمان قطعی برای کور رنگی مادرزادی وجود ندارد، زیرا این مشکل معمولاً ناشی از نقص ژنتیکی در سلول‌های مخروطی شبکیه است. با این حال، برای کوررنگی اکتسابی، بسته به علت زمینه‌ای، ممکن است درمان‌هایی مؤثر باشند. برخی از روش‌های درمان کورنگی شامل موارد زیر است:

عینک‌ها و لنزهای مخصوص

عینک‌های تصحیح کور رنگی (مانند EnChroma) فیلترهای خاصی دارند که تضاد بین رنگ‌ها را افزایش می‌دهند. این عینک‌ها برای برخی از افراد مبتلا به کوررنگی قرمز-سبز مؤثر هستند، اما برای نوع کامل یا آبی-زرد کمتر مؤثرند. این عینک‌ها باعث درمان کور رنگی نمی‌شوند، بلکه به تشخیص بهتر رنگ‌ها کمک می‌کنند.

• مزایا: بهبود تشخیص رنگ‌ها در بسیاری از موارد
• محدودیت: برای همه افراد مؤثر نیست و هزینه بالایی دارد.

درمان ژنتیکی (در مرحله تحقیقاتی)

پیشرفت‌های علمی در زمینه ژن‌درمانی نشان داده است که امکان اصلاح ژن‌های معیوب مرتبط با کوررنگی وجود دارد. محققان در آزمایشات روی میمون‌های مبتلا به کور رنگی قرمز-سبز توانسته‌اند با استفاده از ژن‌درمانی، بینایی رنگی آن‌ها را بازیابی کنند. این روش در حال حاضر روی انسان مورد آزمایش قرار نگرفته است، اما امید می‌رود که در آینده به یک درمان قطعی تبدیل شود.

استفاده از اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارهای کمکی

اپلیکیشن‌هایی وجود دارند که به افراد کوررنگ کمک می‌کنند تا رنگ‌ها را تشخیص دهند. برخی از اپلیکیشن‌های محبوب:

• Color Blind Pal: نمایش نام رنگ‌های مختلف
•  Chromatic Vision Simulator: شبیه‌سازی نحوه دید افراد کوررنگ
•  EnChroma App: تشخیص و تنظیم رنگ‌ها برای افراد کوررنگ

مزایا: رایگان و قابل دسترس
محدودیت: نیاز به دستگاه‌های دیجیتال دارد.

داروها و مکمل‌های احتمالی

برخی مطالعات نشان داده‌اند که مکمل‌های ویتامین A، لوتئین و زآگزانتین ممکن است در برخی موارد به بهبود حساسیت رنگی چشم‌ها کمک کنند. اما تأثیر این مکمل‌ها هنوز به‌طور قطعی اثبات نشده است.

قطره برای کوررنگی

در سال‌های اخیر، پژوهشگران بر روی قطره‌های چشمی برای درمان موقت کور رنگی کار کرده‌اند. یکی از جدیدترین تحقیقات در این زمینه، توسعه قطره‌ای با استفاده از نانوذرات خاص است که باعث افزایش تشخیص رنگ‌ها می‌شود.

البته این قطره هنوز در مرحله آزمایشگاهی است و به‌عنوان یک درمان رسمی تأیید نشده است. پژوهش‌ها نشان داده که این قطره می‌تواند برای مدتی کوتاه، حساسیت به رنگ‌ها را در برخی بیماران افزایش دهد. این تحقیقات هنوز در حال بررسی است و برای تبدیل شدن به یک روش درمانی گسترده، نیاز به مطالعات بیشتری دارد.

مزایای کوررنگی

اگرچه کوررنگی به‌عنوان یک اختلال در نظر گرفته می‌شود، اما در برخی شرایط مزایایی نیز دارد. تحقیقات نشان داده است که افراد کوررنگ در برخی مهارت‌ها عملکرد بهتری دارند:

• شناسایی الگوهای استتار: افراد کوررنگ بهتر می‌توانند اجسام پنهان در طبیعت را تشخیص دهند.
• بینایی بهتر در شرایط کم‌نور: برخی تحقیقات نشان داده است که کوررنگی باعث افزایش حساسیت به حرکت در محیط‌های تاریک می‌شود.
• ادراک متفاوت از رنگ‌ها: برخی از افراد کوررنگ، جزئیاتی را در تصاویر و اشکال می‌بینند که دیگران از دیدن آن‌ها ناتوان‌اند.

چالش‌های زندگی با کوررنگی

افراد کوررنگ ممکن است در زندگی روزمره با چالش‌هایی روبرو شوند، از جمله:

• مشکلات در تشخیص چراغ‌های راهنمایی: افراد دارای کوررنگی قرمز-سبز ممکن است رنگ چراغ‌های راهنمایی را به‌درستی تشخیص ندهند.
• مشکلات در شغل‌های وابسته به رنگ: برخی مشاغل (مانند طراحی گرافیک، نقاشی، پزشکی و رانندگی) نیاز به تشخیص دقیق رنگ‌ها دارند که می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.
• انتخاب لباس و خرید مواد غذایی: افراد کوررنگ در انتخاب لباس‌های هماهنگ یا تشخیص میوه‌های رسیده با مشکل مواجه می‌شوند.

کوررنگی در استخدام

کور رنگی ممکن است در برخی از مشاغل حساس به رنگ محدودیت ایجاد کند. مشاغلی که نیاز به تشخیص دقیق رنگ‌ها دارند شامل موارد زیر است:

شغل	مشکلات ناشی از کوررنگی
خلبانی	دشواری در تشخیص علائم رنگی در کنترل پرواز
آتش‌نشانی	مشکل در تشخیص شعله‌ها و دودهای رنگی
پزشکی (آزمایشگاه)	دشواری در تشخیص رنگ نمونه‌های آزمایشگاهی
طراحی گرافیک	عدم توانایی در ترکیب رنگ‌های صحیح
الکترونیک	تشخیص اشتباه رنگ سیم‌ها و قطعات

برخی کشورها قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای افراد مبتلا به کور رنگی در استخدام دارند، اما در بسیاری از موارد، ابزارهای کمکی مانند عینک‌های تصحیح رنگ و نرم‌افزارهای کمکی می‌توانند این محدودیت‌ها را کاهش دهند.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

کوررنگی یک ناتوانی شایع است که عمدتاً به دلایل ژنتیکی رخ می‌دهد، اما می‌تواند به‌صورت اکتسابی نیز ایجاد شود. تشخیص این شرایط از طریق تست‌های مختلفی مانند ایشی‌هارا، فارنسورث و آنومالوسکوپ انجام می‌شود. هیچ درمان قطعی برای کور رنگی وجود ندارد، اما عینک‌های مخصوص، اپلیکیشن‌ها و تحقیقات ژنتیکی می‌توانند به بهبود کیفیت زندگی افراد کمک کنند. زندگی با کوررنگی ممکن است چالش‌هایی داشته باشد، اما با راهکارهای مناسب می‌توان این مشکلات را مدیریت کرد. اگر شما یا یکی از عزیزانتان دچار این مشکل دیداری هستید، انجام تست‌های تشخیصی و استفاده از ابزارهای کمکی می‌تواند کمک‌کننده باشد.

«اگر شما هم در مورد کور رنگی اطلاعات یا سوالی دارید در قسمت نظرات با من و خوانندگان این مقاله به اشتراک بگذارید.»