ناشنوایی یکی از اختلالات حسی مهم است که می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به‌طور جدی تحت تأثیر قرار دهد. این وضعیت، به معنای از دست دادن کامل توانایی شنیدن صداها است و ممکن است به صورت مادرزادی یا اکتسابی بروز کند. در این مقاله از دکتر مایکو، بررسی می‌کنیم که اختلال ناشنوایی چیستو چه انواعی دارد، چه عواملی باعث بروز آن می‌شوند، چگونه می‌توان آن را تشخیص داد، و چه راه‌هایی برای درمان یا مدیریت آن وجود دارد.
اگر شما یا یکی از اطرافیانتان با علائم این مشکل مواجه هستید، این مقاله می‌تواند نقطه شروعی برای درک بهتر و تصمیم گیری آگاهانه باشد.
تعریف ناشنوایی چیست؟
ناشنوایی، که در منابع علمی با واژه‌هایی مانند کری نیز شناخته می‌شود، به حالتی گفته می‌شود که فرد توانایی شنیدن صداها را به طور کامل یا جزئی از دست داده باشد. این اختلال ممکن است در یک گوش یا هر دو گوش رخ دهد و شدت آن از خفیف تا عمیق متغیر باشد. نقص شنوایی می‌تواند مادرزادی یا اکتسابی باشد و بسته به نوع آن، روش‌های درمانی متفاوتی دارد.
در پزشکی، این اختلال به عنوان ناتوانی در درک گفتار از طریق شنیدن تعریف می‌شود، حتی اگر صدا تقویت شده باشد. این تعریف شامل افرادی می‌شود که حتی با استفاده از سمعک یا سایر وسایل کمک‌شنوایی، قادر به پردازش اطلاعات شنیداری نیستند.
انواع ناشنوایی
این نوع از مشکلات گوش را می‌توان بر اساس محل آسیب یا زمان بروز آن دسته بندی کرد :
از نظر محل آسیب
- ناشنوایی انتقالی (Conductive) ناشی از اختلال در گوش خارجی یا میانی که مانع انتقال صدا به گوش داخلی می‌شود. مثال‌ها: تجمع جرم گوش، سوراخ شدن پرده گوش، عفونت گوش میانی.
- ناشنوایی حسی-عصبی (Sensorineural) ناشی از آسیب به گوش داخلی یا عصب شنوایی. مثال‌ها: پیرگوشی، ضربه به سر، مصرف داروهای اتوتوکسیک.
- ناشنوایی ترکیبی (Mixed) ترکیبی از دو نوع بالا؛ هم انتقالی و هم حسی-عصبی.
از نظر زمان بروز
- ناشنوایی مادرزادی: از بدو تولد وجود دارد و معمولاً ناشی از عوامل ژنتیکی یا عفونت‌های دوران بارداری است.
- ناشنوایی اکتسابی: پس از تولد و در اثر عوامل محیطی، بیماری ها با ضربه ایجاد می‌شود.
از نظر شدت
- خفیف (26-40 dB) : مشکل در شنیدن صداهای آهسته
- متوسط (41-70 dB) : نیاز به سمعک برای درک گفتار
- شدید (71-90 dB) : لب‌خوانی یا زبان اشاره ضروری
- عمیق (بالای 90 dB) : ناتوانی کامل در شنیدن صداها
علت ناشنوایی چیست؟
این اختلال، چه به صورت تدریجی و چه ناگهانی، می‌تواند زندگی فرد را به طور جدی تحت تأثیر قرار دهد. برای درک بهتر این اختلال، باید بدانیم که چه عواملی باعث از دست رفتن شنوایی می‌شوند. این عوامل ممکن است ژنتیکی، محیطی، بیماری زا یا ناشی از سبک زندگی باشند.
علل ژنتیکی و مادرزادی
بیش از ۶۰٪ موارد، منشأ ژنتیکی دارند. این نوع ناشنوایی ممکن است به صورت سندرمیک (همراه با علائم دیگر در بدن) یا غیرسندرمیک (فقط ناشنوایی) بروز کند.
در ایران، جهش در ژن GJB2 یکی از شایع‌ترین علل ژنتیکی ناشنوایی غیرسندرمیک است.
افزایش سن (پیرگوشی)
با بالا رفتن سن، سلول‌های مویی گوش داخلی به تدریج تحلیل می‌روند. این نوع ناشنوایی که به آن پیرگوشی یا Presbycusis گفته می‌شود، معمولاً دوطرفه و تدریجی است و ابتدا در شنیدن صداهای زیر و گفتار در محیط‌های شلوغ بروز می‌کند.
قرار گرفتن در معرض صداهای بلند
صداهای بلند، به ویژه در محیط‌های صنعتی یا کنسرت‌ها، می‌توانند به سلول‌های شنوایی آسیب برسانند. این نوع آسیب معمولاً غیرقابل برگشت است و به‌عنوان ناشنوایی شغلی شناخته می‌شود. مشاغل پرخطر که در معرض این صداها هستند عبارتند از:
- کارگران کارخانه‌ها
- کارکنان فرودگاه
- موسیقی دانان
- جوشکاران و رانندگان ماشین‌آلات سنگین
عفونت‌ها و بیماری‌های کودکی
برخی بیماری‌های عفونی می‌توانند به گوش میانی یا داخلی آسیب بزنند و باعث این اختلال شوند. بیماری‌های مرتبط :
- مننژیت
- سرخجه
- سفلیس مادرزادی
- سیتومگالوویروس (CMV)
- بیماری اوریون
نوزادانی که در دوران جنینی در معرض CMV قرار می‌گیرند، در معرض خطر بالای ناشنوایی مادرزادی هستند.
آسیب فیزیکی به گوش یا سر
ضربه مستقیم به سر یا گوش، شکستگی جمجمه، یا پارگی پرده گوش می‌تواند باعث ناشنوایی ناگهانی یا تدریجی شود. همچنین، وجود جسم خارجی در مجرای گوش، به‌ویژه در کودکان، ممکن است انتقال صدا را مختل کند.
مصرف داروهای اتوتوکسیک
برخی داروها به‌عنوان گوش‌آزار (اتوتوکسیک) شناخته می‌شوند و ممکن است به سلول‌های گوش داخلی آسیب بزنند. داروهای پرخطر :
| دارو | کاربرد | اثر بر شنوایی |
| جنتامایسین | آنتی بیوتیک | آسیب به سلول‌های مویی گوش داخلی |
| سیس‌پلاتین | شیمی درمانی | کاهش شنوایی دائمی |
| آسپرین (دوز بالا) | ضد درد | وزوز گوش یا عدم شنیدن موقت |
| داروی ضد مالاریا | درمان بیماری مالاریا | اختلال در عملکرد گوش داخلی |
اختلالات گردش خون و بیماری‌های زمینه‌ای
بیماری‌هایی مانند دیابت، فشار خون بالا یا اختلالات عروقی می‌توانند باعث کاهش خون‌رسانی به گوش داخلی شوند و در نهایت منجر به نقص در شنوایی شوند.
عوامل محیطی و سبک زندگی
- مصرف الکل در دوران بارداری
- استعمال دخانیات
- تغذیه نامناسب
- استرس مزمن
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی صنعتی
آیا ناشنوایی ارثی است؟
در بسیاری از موارد بله. حدود ۶۰٪ از ناشنوایی‌های مادرزادی، منشأ ژنتیکی دارند. اگر در خانواده‌ای سابقه کری یا ناشنوایی وجود دارد، توصیه می‌شود پیش از بارداری، مشاوره ژنتیک انجام شود.
علت ناشنوایی ناگهانی گوش
ناشنوایی ناگهانی، که در منابع پزشکی با عنوان سکته گوش شناخته می‌شود، یکی از شرایط اورژانسی شنوایی است که باید آن را جدی گرفت. این اختلال معمولاً به صورت ناگهانی یا طی چند ساعت تا سه روز رخ می‌دهد و اغلب فقط یک گوش را درگیر می‌کند. اگر فرد هنگام بیدار شدن از خواب یا در لحظه‌ای خاص متوجه شود که شنوایی‌اش به طور ناگهانی کاهش یافته، باید فوراً به پزشک مراجعه کند.
نشانه‌های سکته گوش
- کاهش شنوایی ناگهانی در یک گوش
- شنیدن صدای «ترق» یا «پاپ» پیش از افت شنوایی
- وزوز گوش یا صدای زنگ ممتد
- احساس پری یا گرفتگی در گوش
- سرگیجه یا عدم تعادل
- ناتوانی در شنیدن مکالمات معمولی
دلایل احتمالی ناشنوایی ناگهانی گوش
- اختلالات گوش داخلی
- بیماری های خودایمنی
- مشکلات گردش خون
- عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی
- ضربه یا آسیب فیزیکی
- مصرف داروهای اتوتوکسیک
- تومورهای عصبی
- استرس شدید یا ناپایداری روانی
تفاوت ناشنوایی با کم شنوایی
| ویژگی | ناشنوایی | کم شنوایی |
| شدت اختلال | شدید تا عمیق | خفیف تا متوسط |
| توانایی درک گفتار | بسیار محدود یا صفر | قابل بهبود با سمعک |
| نیاز به زبان اشاره | اغلب ضروری | معمولا اختیاری |
| درمان | کاشت حلزون، توانبخشی | سمعک، درمان دارویی یا جراحی |
در واقع، ناشنوایی به حالتی اطلاق می‌شود که فرد حتی با تقویت صدا نیز قادر به درک گفتار نباشد، در حالی که کم شنوایی به کاهش توانایی شنیدن اشاره دارد که معمولاً با سمعک یا درمان قابل جبران است.
علائم ناشنوایی چیست؟
این مشکل معمولاً تدریجی اتفاق می‌افتد و ممکن است فرد برای مدت‌ها متوجه کاهش توانایی شنیدن نباشد. تشخیص سریع، کلید پیشگیری از آسیب‌های بیشتر و انتخاب درمان مناسب است.
علائم ناشنوایی در بزرگسالان
افراد بزرگسال ممکن است بدون آنکه متوجه باشند، نشانه‌های واضحی را تجربه کنند مثل:
- بلند کردن صدای تلویزیون یا رادیو بیش از حد معمول
- درخواست مکرر برای تکرار صحبت دیگران
- ناتوانی در دنبال کردن مکالمات گروهی، به ویژه در مکان‌های پرسر و صدا
- شنیدن صدا به‌صورت مبهم یا محو
- وزوز گوش یا احساس خش‌خش
- خستگی ذهنی هنگام گوش دادن به گفتگوها
- اجتناب از ارتباطات اجتماعی به دلیل خجالت یا ناامیدی از شنیدن
علائم ناشنوایی در کودکان و نوزادان
در کودکان، تشخیص سریع بسیار حیاتی‌ست؛ چرا که این اختلال می‌تواند باعث تأخیر در تکلم، یادگیری و تعامل اجتماعی شود.
نوزادان (تا 6 ماهگی) : عدم واکنش به صدای بلند، عدم لبخند هنگام شنیدن صدای والدین
کودکان نوپا : تاخیر در حرف زدن، استفاده پیش از حد از اشاره، عدم پاسخ به صداها
کودکان مدرسه‌ای : ضعف در یادگیری، ناتوانی در تلفظ درست، عدم تمرکز در کلاس
پیشگیری از ناشنوایی
اگرچه در بسیاری موارد قابل درمان نیست، اما در اغلب موارد قابل پیشگیری است. با رعایت چند اصل ساده در سبک زندگی، تغذیه، مراقبت‌های پزشکی و محیط کار، می‌توان از بروز یا تشدید اختلالات شنوایی جلوگیری کرد.
پیشگیری ازاین اختلال با رعایت چند اصل ساده در سبک زندگی، مراقبت پزشکی و بهداشت گوش ممکن است. از قرار گرفتن در معرض صداهای بلند خودداری کنید. مانند استفاده طولانی از هندزفری با صدای زیاد یا کار در محیط‌های پر سروصدا بدون محافظ گوش. انجام غربالگری شنوایی، به‌ویژه در نوزادان، و مراجعه دوره‌ای به پزشک نقش مهمی دارد.
تغذیه سالم مانند مصرف ماهی‌های چرب، سبزیجات و مغزها از گوش داخلی محافظت می‌کند. ترک سیگار، ورزش و خواب کافی نیز به حفظ شنوایی کمک می‌کنند. بهداشت گوش را رعایت کنید و از فرو بردن اشیاء به داخل گوش بپرهیزید. در دوران بارداری، با مراقبت‌های تغذیه‌ای و کنترل بیماری‌ها می‌توان احتمال ناشنوایی مادرزادی را کاهش داد.
روش‌های تشخیص ناشنوایی
برای تعیین نوع و شدت ، متخصصین شنوایی از ابزارهای پیشرفته‌ای استفاده می‌کند. رایج‌ترین تست‌ها شامل:
- ادیومتری خالص (Pure Tone Audiometry): ارزیابی حساسیت گوش به فرکانس‌های مختلف
- ادیومتری گفتاری (Speech Audiometry): بررسی توانایی درک و بازشناسی کلمات
- تیمپانومتری : ارزیابی عملکرد گوش میانی و پرده گوش
- (Auditory Brainstem Response) ABR: تست پاسخ مغز به تحریک شنیداری، مناسب برای نوزادان
- (Otoacoustic Emissions) OAE: بررسی عملکرد سلول‌های مویی گوش داخلی
درمان ناشنوایی: آیا می‌توان شنوایی را بازگرداند؟
درمان این مشکل به نوع، شدت و علت آن بستگی دارد. برخی از انواع ناشنوایی موقت هستند و با درمان دارویی یا جراحی بهبود می‌یابند. در موارد دیگر، شنوایی از بین‌رفته دائمی‌ست و نیاز به استفاده از وسایل کمک‌شنوایی یا توانبخشی دارد. خبر خوب این است که امروزه تکنولوژی‌های نوین، ابزارهای پیشرفته و راهکارهای توانبخشی می‌توانند کیفیت زندگی افراد ناشنوا را به‌طور قابل توجهی ارتقاء دهند.
درمان‌های دارویی و جراحی
برای ناشنوایی انتقالی که معمولاً به دلیل مشکلات گوش خارجی یا میانی ایجاد می‌شود، درمان دارویی یا جراحی می‌تواند مؤثر باشد. موارد قابل درمان:
- عفونت گوش میانی (با آنتی‌بیوتیک‌ها)
- سوراخ شدن پرده گوش (با جراحی ترمیمی – تیمپانوپلاستی)
- تجمع جرم گوش یا موم (با شستشوی گوش یا قطره حل کننده)
- اتواسکلروز (جراحی تعویض استخوانچه – استاپدکتومی)
سمعک‌ها و فناوری‌های کمک شنوایی
برای ناشنوایی حسی‌عصبی خفیف تا متوسط، سمعک‌ها می‌توانند صداها را تقویت کرده و کمک کنند فرد گفتار دیگران را بهتر درک کند. بررسی‌ها نشان داده‌اند که استفاده منظم از سمعک، نه تنها توانایی شنیدن را بهبود می‌بخشد، بلکه از انزوای اجتماعی و افسردگی جلوگیری می‌کند.
کاشت حلزون گوش
برای افراد با ناشنوایی شدید یا عمیق که سمعک کمکی نمی‌کند، کاشت حلزون (Cochlear Implant) یک گزینه موفق است. این دستگاه، صداها را به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل کرده و مستقیماً عصب شنوایی را تحریک می‌کند. مزایای کاشت حلزون:
- امکان شنیدن گفتار، حتی در محیط‌های شلوغ
- بهبود تکلم کودکان اگر در سن مناسب عمل شود
- استفاده موفق در بزرگسالان حتی در سن بالا
توانبخشی شنوایی و گفتاردرمانی
شنیدن تنها بخش اول فرآیند ارتباط است؛ فهم و تولید گفتار نیاز به تمرین دارند. پس از استفاده از سمعک یا کاشت حلزون، توانبخشی نقش حیاتی دارد. خدمات توانبخشی:
- آموزش شنیدن و تمایز صداها
- اصلاح تلفظ و گفتار در کودکان ناشنوا
- تمرین‌های شنیداری هدفمند
- آموزش والدین برای ارتباط مؤثر با کودک
درمان‌های نوین: ژن درمانی و سلول‌های بنیادی
پژوهش‌های جدید در حال بررسی درمان‌هایی هستند که بتوانند سلول‌های آسیب دیده گوش داخلی را بازسازی کنند. این روش‌ها هنوز در مراحل تحقیقاتی هستند، اما آینده‌ی درمان ناشنوایی را روشن‌تر کرده‌اند.
زندگی با ناشنوایی
ناشنوایی فقط یک وضعیت پزشکی نیست؛ تجربه‌ای‌ست پیچیده که بر نحوه‌ی ارتباط، یادگیری، حضور اجتماعی و حتی هویت فرد تأثیر می‌گذارد. برای کسی که نمی‌شنود یا با صدای بسیار محدود زندگی می‌کند، جهان اطراف رنگ دیگری دارد. زندگی با آن چالش‌هایی دارد، اما با راهکارهای مناسب، قابل مدیریت است. افراد ناشنوا برای ارتباط از زبان اشاره، لب‌خوانی و ابزارهای دیجیتال استفاده می‌کنند. کودکان ناشنوا در صورت دریافت خدمات توانبخشی، می‌توانند به‌خوبی یاد بگیرند و صحبت کنند.
نقش خانواده مهم است؛ حمایت، آموزش زبان اشاره و ارتباط مؤثر می‌تواند رشد کودک را تضمین کند. ناشنوایان فرهنگی مستقل با زبان، هویت و جامعه خاص خود دارند که باید شناخته و محترم شمرده شود. در مجموع، ناشنوایی مانعی برای زندگی فعال نیست؛ آگاهی، پذیرش و دسترسی به منابع حمایتی مسیر را هموار می‌کند.
سخن پایانی
این اختلال تنها از دست دادن توانایی شنیدن نیست، بلکه چالشی‌ست ارتباطی، روانی، اجتماعی و فرهنگی که با آگاهی، پشتیبانی مناسب و پیشگیری قابل کنترل است. در نهایت، شنیدن تنها یکی از راه‌های درک جهان است. آن‌چه مهم‌تر است، توانایی برقراری ارتباط، دریافت عشق، آموزش، و مشارکت اجتماعی‌ست و این‌ها با ناشنوایی هم ممکن‌اند، اگر جامعه همراه باشد.
«ناشنوایی پایان گفتگو نیست؛ شروع نوع دیگری از هم‌فهمی‌ست.»
اگر شما هم در مورد ناشنوایی اطلاعات یا تجربه‌ای دارید در قسمت نظرات با من و خوانندگان این مقاله به اشتراک بگذارید.
